Το τέλος της ατομικής ιδιοκτησίας;
Η εποχή που δε θα σου ανήκει τίποτα αξίας
Το μακρινό 1998 (σχεδόν 26 χρόνια πριν - βαθιές ανάσες, πάρτε τον χρόνο σας), ο πατέρας μου και ο κατά εφτά χρόνια μεγαλύτερος αδερφός μου, επηρεασμένοι από το δημοφιλέστερο περιοδικό για υπολογιστές εκείνης της εποχής - το PC Master - επέστρεψαν από τον Παπασωτηρίου των Ιωαννίνων και έφεραν μαζί τους το βιντεοπαιχνίδι Riven. Το Riven ήταν η συνέχεια του πολύ πετυχημένου και διάσημου τότε adventure game Myst και ερχόταν μέσα σε ένα χάρτινο κουτί, σαν ένα παχύ και ψηλό βιβλίο, που μέσα περιείχε 5 (πέντε!) CD-ROM, ένα βιβλιαράκι/manual και διάφορα άλλα φυλλάδια.
Δε θυμάμαι καθόλου εάν κάποιος τελικά ολοκλήρωσε εκείνο το παιχνίδι. Θυμάμαι αμυδρά τον εννιάχρονο εαυτό μου να παρακολουθεί με ευλάβια τον αδερφό μου να παίζει, μαγεμένος από τις διαδοχικές εικόνες που προβάλλοταν στην οθόνη του υπολογιστή. Εκατομμύρια χρώματα και ήχοι και κινήσεις και τριδιάστατα αληθοφανή γραφικά. Δεν είμαι σίγουρος εάν εκείνο ήταν το σημείο της ζωής μου κατά το οποίο λάτρεψα τους υπολογιστές και τις δυνατότητές τους αλλά θα μπορούσε να ήταν. Αυτό ή ίσως η πρώτη φορά που είδα το έγχρωμο λογότυπο των Windows 95 να εμφανίζεται σε μια οθόνη δύο φορές μικρότερη αλλά και δύο φορές βαρύτερη από αυτή που κοιτάω σήμερα.
Ακολούθησαν κι άλλα παιχνίδια μετά από το Riven. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τα Age of Empires II, Revenant, Arcanum, Thief, Diablo II. Όλα σε παρόμοια μεγάλα, χάρτινα κουτιά με CD-ROM και βιβλιαράκια που εξηγούσαν τη μαγεία του παιχνιδιού και, βασικά, πώς να το παίξεις. Τα πράγματα άλλαξαν λίγο μετά το 2000 καθώς τα DVD-ROM άρχισαν να αντικαθιστούν τα CD - ένα DVD ισοδυναμούσε σε χωρητικότητα με τουλάχιστον έξι CD επομένως δεν υπήρχε πλέον η ανάγκη για μεγάλα, εύθραυστα, μισοάδεια κουτιά που έπιαναν τόσο χώρο. Οι νέες θήκες ήταν πλαστικές και μαζεμένες, περιείχαν ένα ή δύο DVD κι ένα βιβλιαράκι που κι αυτό με τον καιρό ψηφιοποιείθηκε και μπήκε μέσα στα δισκάκια.
Κάποια από αυτά τα αντικείμενα τα έχουμε ακόμα. Βρίσκονται ίσως στα παιδικά μας δωμάτια ή σε κούτες καταχωνιασμένες στην αποθήκη. Ο υπολογιστής μου δε διαθέτει καν DVD-ROM πια, όμως είμαι βέβαιος πως εάν τα έβαζα σε έναν παλιότερο υπολογιστή με παλιότερο λειτουργικό σύστημα θα λειτουργούσαν ακόμα. Πέρα από λειτουργικά, τα αντικείμενα αυτά μας ανήκουν. Μπορούμε να τα κάνουμε ό,τι θέλουμε - να τα πουλήσουμε, να τα χαρίσουμε, να τα αντιγράψουμε.
Κι έπειτα ήρθε το γρήγορο broadband internet. Υπήρξε μια μεταβατική περίοδος για τους περισσότερους, όπου, όντας πτωχοί πλην τίμιοι φοιτηταί, κατεβάζαμε παρανόμως μουσική, παιχνίδια και ταινίες και στη συνέχεια τα περνούσαμε σε DVDs. DVDs που τοποθετούσαμε ευλαβικά σε θήκες και κασετίνες και στη συνέχεια στριμώχναμε σε μια γωνιά του σπιτιού μακριά από το φως του ήλιου. Αν τύχαινε να βρεθούν πάλι στα χέρια μας τις περισσότερες φορές ήταν για να ξεσκονίσουμε το έπιπλο από κάτω.
Νομίζω πως στο σπίτι μου πλέον δεν έχω ούτε έναν οπτικό δίσκο. Έχω αποθηκευμένα σε έναν δίσκο SSD κάτι εκατοντάδες τραγούδια που είχα μετατρέψει σε .mp3 πριν από τουλάχιστον 15 χρόνια όμως δεν τα αγγίζω ποτέ. Ακούω όλη μου τη μουσική από το Spotify και το YouTube. Βλέπω τις περισσότερες σειρές και ταινίες σε streaming πλατφόρμες όπως το Netflix και το Disney+. Το οποίο, κακά τα ψέματα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι τρομερά βολικό. Μπορώ να συνεχίσω τη σειρά που παρακολουθώ από οποιαδήποτε συσκευή τυχαίνει να έχω στα χέρια μου, οπουδήποτε στον κόσμο. Μπορώ να ταξιδεύω και να βλέπω The Office στο αεροπλάνο μέσω του κινητού μου ή στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου σε μια τηλεόραση που δεν είναι καν δική μου. Δεν είναι απαραίτητο να κουβαλάω μαζί μου οπτικούς δίσκους (ή οποιοδήποτε άλλο μέσο αποθήκευσης) με την ελπίδα πως θα βρω εκεί που πάω μια συσκευή αναπαραγωγής. Δεν είναι απαραίτητο να μετατρέψω σε .mp3 όλους μου τους δίσκους και να δημιουργήσω CD με συλλογές για να ακούω μουσική στο αυτοκίνητο. Όλα υπάρχουν στο cloud. Απλώς συνδέω το κινητό μου και ανοίγω το Spotify.
Αλλά, φυσικά, όλο αυτό έχει ένα μεγάλο μειονέκτημα: Δε μου ανήκει τίποτα. Πληρώνω 7,99 ευρώ τον μήνα στο Spotify, 12 μήνες τον χρόνο, και αν για οποιοδήποτε λόγο έναν μήνα δεν μπορώ να πληρώσω η συνδρομή αυτομάτως ακυρώνεται. Δεν μπορώ να ακούσω τα τραγούδια που έχω κατεβάσει στο κινητό μου ακόμα και αν με το πέρασμα των ετών έχω πληρώσει εκατοντάδες ευρώ. Επιπλέον, όλες αυτές οι πλατφόρμες απαιτούν μόνιμη, γρήγορη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Χωρίς αυτό είναι σαν να μην τις έχω. Αλλά ακόμα και αν έχω μόνιμη πρόσβαση στο ίντερνετ, ακόμα και αν πληρώνω κανονικά και στην ώρα της τη συνδρομή, δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως τα τραγούδια που ακούω θα υπάρχουν εκεί για πάντα ή ότι αν η εταιρία φαλιρίσει και βάλει λουκέτο, θα μου μείνει κάτι άλλο πέρα από ένα μάτσο άχρηστα ψηφιακά αρχεία με copyright προστασία που καμία άλλη εφαρμογή δεν μπορεί να ανοίξει. Το 2009 η Amazon διέγραψε το βιβλίο 1984 του George Orwell από τις Kindle συσκευές των ανθρώπων (το Kindle είναι το ebook reader της Amazon, κάτι σαν tablet αλλά με πιο ξεκούραστη οθόνη) γιατί συνειδητοποίησε πως δεν είχε τα δικαιώματα να το πουλάει. Αποζημίωσε μεν τους αγοραστές αλλά το συγκεκριμένο περιστατικό τονίζει αρκετά γλαφυρά το πρόβλημα: Αγοράζοντας μέσω του Kindle δεν πληρώνεις για το ψηφιακό αντίγραφο του βιβλίου αλλά για το δικαίωμα να το κατεβάσεις στη συσκευή σου και να το διαβάσεις. Δεν μπορείς να το πουλήσεις ούτε να το μεταβιβάσεις γιατί δεν σου ανήκει *το ίδιο το βιβλίο*. Δε μου ανήκουν τα τραγούδια στο Spotify, οι σειρές στο Netflix και τα παιχνίδια στο Steam. Δεν αγοράζω τα ίδια τα προϊόντα αλλά το δικαιώμα να τα χρησιμοποιήσω.
Και δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς μπορεί αυτό το μοντέλο των συνδρομών να εξελιχθεί περαιτέρω. Γιατί να έχεις στην κατοχή σου ένα αυτοκίνητο όταν θα μπορείς να πληρώνεις μια μηνιαία συνδρομή για να χρησιμοποιείς ένα όποτε το χρειαστείς; Η Lime (η γνωστή εταιρία που έφερε τα ηλεκτρικά πατίνια στην Ελλάδα και μετά έφυγε άρον-άρον) ήδη προσφέρει σε κάποιες χώρες κάτι αντίστοιχο - με 5,99 τον μήνα μπορείς να χρησιμοποιείς τα πατίνια της με δωρεάν ξεκλείδωμα και 25% έκπτωση σε κάθε διαδρομή.
Να το πάμε ένα βήμα παραπέρα; Ας το πάμε. Το υγρό όνειρο της ύστερης καπιταλιστικής αγοράς είναι να μπορέσει να ελέγξει τη στέγαση. Οι μεγάλες εταιρίες, με τα μεγάλα κεφάλαιά τους και την ευνοϊκή δανειολειπτική τους ικανότητα, αγοράζουν το ένα σπίτι μετά το άλλο μετατρέποντάς τα είτε σε AirBnB, είτε σε διαμερίσματα προς ενοικίαση. Τα διαθέσιμα σπίτια προς πώληση μειώνονται, η ζήτηση αυξάνεται και οι τιμές εκτοξεύονται. [1] [2]
Εν τω μεταξύ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, είχαν την εξής φαεινή ιδέα: Συμμετοχική ιδιοκτησία! Δεν μπορείς να αγοράσεις ένα σπίτι; Κανένα πρόβλημα. Αγόρασε το 25% του σπιτιού και θα πληρώνεις ένα μειωμένο ενοίκιο για όσο καιρό μένεις μέσα. Μελλοντικά, σου λένε, μπορείς να αγοράσεις ένα μεγαλύτερο ποσοστό του σπιτιού - εάν βέβαια η εταιρία που το έχει ενδιαφέρεται να το πουλήσει. Ποιος καθορίζει την τιμή πώλησης; Μα φυσικά αυτός που κατέχει το 75%. Έχεις κάποια εγγύηση πως δε θα σε πετάξει κανείς από ένα σπίτι που σου ανήκει κατά το ένα τέταρτο; Δε γνωρίζω το νομικό πλαίσιο αλλά δε θα στοιχημάτιζα στο ναι.
Κι ενώ ένα είδος οικονομίας κοινής χρήσης μπορεί να είναι ευεργετικό για το μέλλον και τον πλανήτη (χρειάζεται πραγματικά ο καθένας μας να κουβαλάει 2 τόνους σιδερικά μαζί του όπου πηγαίνει;), το σενάριο που εκτυλίσσεται μοιάζει λιγάκι να απομακρύνεται από το ιδεώδες του φιλελευθερισμού, βασικός πυλώνας του οποίου είναι η ατομική ιδιοκτησία, και θυμίζει ένα παλιότερο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία ανήκε σε μια μειονότητα και όλοι οι υπόλοιποι έπρεπε να δουλεύουν και να πληρώνουν φόρους για να κερδίζουν το δικαίωμά τους να υπάρχουν. Λεγόταν φεουδαρχία.
Πριν λίγες μέρες πήρε κάποιες (μάλλον μικρές) διαστάσεις το σχόλιο της Άννας Διαμαντοπούλου για την ελπίδα της "σε 100 χρόνια να μη γίνει δια της βίας η Ευρώπη σκουρόχρωμη". Μπορείτε να δείτε το απόσπασμα εδώ και να διαβάσετε μια ωραία απάντηση εδώ.
Με αφορμή αυτό το περιστατικό θα ήθελα να κάνω ένα γενικότερο σχόλιο. Έχει ενδιαφέρον ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται σε τέτοιου τύπου περιστατικά. Οι δηλώσεις της κ. Διαμαντοπούλου ήταν αναμφίβολα ρατσιστικές, για τους λόγους που εξηγεί και ο Νικόλας Μολφέτας στον παραπάνω σύνδεσμο, χωρίς αυτό να την κάνει απαραίτητα ρατσίστρια. Ίσως υποσυνείδητα να το αντιλαμβάνεται γι' αυτό να μιλάει για μια υποτιθέμενη "γενναιότητα" να λέει τα πράγματα με το όνομά τους ενώ γνωρίζει πως δεν είναι "πολιτικά ορθό".
Είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο να επικαλείται κάποιος την ελευθερία της έκφρασης λέγοντας ανεύθυνες χοντράδες. Μπορεί να αναφερθεί και σε λογοκρισία, να υποδηθεί το θύμα, να καταγγείλει την προσπάθεια ακύρωσής του. Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Τα μόνα θύματα του ρατσιστικού λόγου είναι αυτά που τον δέχονται, στην προκειμένη οι "σκουρόχρωμοι", για τους οποίους οι μόνες ιδιότητες που φαίνεται να έχουν σημασία είναι το χρώμα και η θρησκευτική τους πίστη και οι οποίοι φυσικά δε βρίσκονται στον χώρο για να μπορούν να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους. Όσο και αν υπεραμύνεται του δικαιώματός της η κ. Διαμαντοπούλου να προσβάλει τους συνανθρώπους τους δεν είναι αυτή το θύμα. Δε θα βιώσει αυτή τον ρατσισμό, δε θα της στερηθούν τα δικαιώματα, ούτε το κράτος και οι υπόλοιποι πολίτες θα την αντιμετωπίσουν με φόβο και απέχθεια. Το χειρότερο που μπορεί να της συμβεί είναι να έρθει προ των ευθυνών της για αυτά που επιλέγει να πει - δηλαδή το πολύ-πολύ να αναγκαστεί να ζητήσει καμιά δημόσια συγννώμη (ή, όπως γίνεται τις περισσότερες φορές, να διαμαρτυρηθεί πως τα λόγια της παρανοήθηκαν και πάρθηκαν εκτός πλαισίου).
Το δύσκολο μάλλον είναι να συνειδητοποιήσει πως η ευθύνη του δημόσιου λόγου είναι μεγάλη. Και εάν δέχεσαι κριτική γι' αυτά που ξεστομίζεις, ειδικά από μια θέση κύρους, δεν είναι επειδή κάποια αόριστη κουλτούρα αφύπνισης έχει κάνει τον κόσμο υπερευαίσθητο και προσπαθεί να σου επιβληθεί και να σε λογοκρίνει αλλά επειδή αυτά που λες είναι προβληματικά και αναγνωρίζονται ως τέτοια.
Οι επιστήμονες ήταν πάντα προβληματισμένοι για το πώς ένας μικρός, βραχώδης πλανήτης σαν τη Γη μπορεί να έχει έναν τόσο μεγάλο δορυφόρο όπως η Σελήνη (το μέγεθός της είναι συγκρίσιμο με τον Ερμή και μεγαλύτερο από τον Πλούτωνα!). Η επικρατέστερη υπόθεση, λοιπόν, υποστηρίζει πως η Σελήνη δημιουργήθηκε από τα θραύσματα της σύγκρουσης μεταξύ ενός πρωτοπλανήτη (η λεγόμενη "Θεία" από το Σικάγο) στο μέγεθος του σημερινού Άρη και της Γης κατά τα αρχικά στάδια του ηλιακού συστήματος. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature μια επιστημονική ομάδα προτείνει να κοιτάξουμε στον εσωτερικό μανδύα της Γης για να βρούμε στοιχεία της Θείας.
Να ένα ενδιαφέρον πείραμα: Σε ένα προάστιο μιας πολιτείας των ΗΠΑ απαγόρευσαν τα αυτοκίνητα. Οπουδήποτε είναι να πας πρέπει να πας με τα πόδια, επομένως δεν μπορεί να απέχει πολύ περισσότερο από 15 λεπτά. Οι κάτοικοι το λατρεύουν.
Βρίσκεται η Ελλάδα στο φάσμα του αυταρχισμού; Μια ανάλυση.
Εκπληκτικό newsletter όπως συνήθως. Μου θύμισες το ‘by 2030 you'll own nothing and be happy’ που είχε ανέβει το 2016 στην σελίδα του world economic forum στο facebook. Κάποτε οι φιλελεύθεροι καπιταλιστές ασκούσαν κριτική στον κομμουνισμό επικαλούμενοι ακριβώς την περιορισμένη (ή και ανύπαρκτη) ιδιοκτησία, είναι πολύ ειρωνικό το πως εκτυλίσσονται τα πράγματα και πως θυμίζουν ολοένα και περισσότερο αυτά που γράφει ο βαρουφάκης και αποκαλεί "τεχνοφεουδαρχία".
--
"Και εάν δέχεσαι κριτική γι' αυτά που ξεστομίζεις, ειδικά από μια θέση κύρους, δεν είναι επειδή κάποια αόριστη κουλτούρα αφύπνισης έχει κάνει τον κόσμο υπερευαίσθητο και προσπαθεί να σου επιβληθεί και να σε λογοκρίνει αλλά επειδή αυτά που λες είναι προβληματικά και αναγνωρίζονται ως τέτοια.".
Δεν μπορούσες να το πεις καλύτερα, ίσα ίσα θα μπορούσε να πει κανείς πως αυτές οι ρητορικές αναπαράγονται τόσο συχνά ακριβώς επειδή έχουμε εκπαιδευτεί στο να είμαστε λιγότερο ευαίσθητοι.
Υπάρχουν αντιστοίχως πολλοί που δεν συμφωνούν με τις πόλεις των 15 λεπτών γιατί αποσκοπούν σε κάτι άλλο. Να τα γράφεις και αυτά. Τα αμαζον και σποτιφάη ως εταιρίες δεν συντηρούν οικονομικά τους αρτιστ, τραγουδιστές και συγγραφείς. Εννοείτε πως εσύ ως καταναλωτής χάνεις μα πιό πολύ χάνουν κάποιοι άλλοι.