Δεν είμαστε πράγματα αλλά γεγονότα

Ο κόσμος αποτελείται από γεγονότα που για ένα διάστημα παραμένουν μονότονα.

Πάντα έβρισκα την έννοια του χρόνου συναρπαστική. Τι είναι; Πώς δουλεύει; Γιατί πηγαίνει μόνο μπροστά; Υπήρχε από πάντα ή δημιουργήθηκε; Θα μπορούσε, άραγε, κάποια στιγμή να σταματήσει; Έχω δει πάρα πολλές ταινίες που πραγματεύονται το ταξίδι στον χρόνο. Με εξιτάρει το πώς το κάθε έργο προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα παράδοξα που, αναπόφευκτα, δημιουργούνται. Κάποια το καταφέρνουν καλύτερα από άλλα. Κάποια άλλα, όπως το Επιστροφή στο Μέλλον, είναι φοβερά διασκεδαστικά αλλά αφελώς αστεία όσον αφορά την επιστήμη.

Επιτρέψτε μου να σας μεταφέρω ένα κομμάτι από το υπέροχο βιβλίο The order of Time του Carlo Rovelli (Η Τάξη του Χρόνου, Εκδόσεις Πατάκη) που διάβασα το καλοκαίρι του '23, καθώς ετοιμαζόμουν για το βίντεο που κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες. Η μετάφραση δική μου.

Ο κόσμος δεν είναι μια συλλογή από πράγματα. Είναι μια συλλογή από γεγονότα.

Οι βασικές μονάδες, με βάση τις οποίες αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, δε βρίσκονται σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο του χώρου. Βρίσκονται -αν υπάρχουν καθόλου- σε ένα πού αλλά και σε ένα πότε. Είναι χωρικά αλλά και χρονικά οριοθετημένες: Είναι γεγονότα. Με μια πιο προσεκτική ματιά, στην πραγματικότητα, ακόμη και τα πράγματα που είναι περισσότερο σαν «πράγματα» δεν είναι τίποτα περισσότερο από διαρκή γεγονότα. Η πιο σκληρή πέτρα, υπό το πρίσμα όσων έχουμε μάθει από τη χημεία, τη φυσική, την ορυκτολογία, τη γεωλογία, την ψυχολογία, είναι στην πραγματικότητα μια πολύπλοκη δόνηση κβαντικών πεδίων, μια στιγμιαία αλληλεπίδραση δυνάμεων, μια διαδικασία που για μια σύντομη στιγμή καταφέρνει να διατηρήσει το σχήμα της, να κρατηθεί σε ισορροπία πριν διαλυθεί ξανά σε σκόνη, ένα σύντομο κεφάλαιο στην ιστορία των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των στοιχείων του πλανήτη, ένα ίχνος της νεολιθικής ανθρωπότητας, ένα όπλο που χρησιμοποιήθηκε από μια συμμορία παιδιών, ένα παράδειγμα σε ένα βιβλίο για τον χρόνο, μια μεταφορά για μια οντολογία, ένα μέρος μιας κατάτμησης του κόσμου που εξαρτάται περισσότερο από το πώς είναι δομημένο το σώμα μας για να αντιλαμβάνεται παρά από το αντικείμενο της αντίληψης - και, σταδιακά, ένας περίπλοκος κόμπος σε αυτό το κοσμικό παιχνίδι καθρεφτών που αποτελεί την πραγματικότητα. Ο κόσμος δεν αποτελείται τόσο από πέτρες, όσο από φευγαλέους ήχους ή από κύματα που κινούνται στη θάλασσα.

Αν ο κόσμος ήταν, τελικά, φτιαγμένος από πράγματα, ποια θα ήταν αυτά τα πράγματα; Τα άτομα, τα οποία έχουμε ανακαλύψει ότι αποτελούνται με τη σειρά τους από μικρότερα σωματίδια; Τα στοιχειώδη σωματίδια, τα οποία, όπως έχουμε ανακαλύψει, δεν είναι τίποτε άλλο από τις εφήμερες κινήσεις ενός πεδίου; Τα κβαντικά πεδία, τα οποία ανακαλύψαμε ότι δεν είναι παρά κώδικες μιας γλώσσας με την οποία μπορούμε να μιλάμε για αλληλεπιδράσεις και γεγονότα; Δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε τον φυσικό κόσμο σαν να ήταν φτιαγμένος από πράγματα, από οντότητες. Απλά δεν λειτουργεί έτσι.