Κάθε φορά που κάθομαι να γράψω μερικές σκέψεις για το newsletter, διάφορα κακά συμβαίνουν. Φυσικά (ελπίζω!) - δεν οφείλονται στην πρόθεσή μου για γράψιμο - αν και αυτό θα ήταν μια ενδιαφέρουσα ιδέα για ένα διήγημα τρόμου. Απ' όσο γνωρίζω, δεν έχει αποδειχθεί κάποια μυστήρια, ανεξήγητη σύνδεση μεταξύ του Κοσμικού Latte Newsletter και της δυστυχίας των ανθρώπων. Εκτός ίσως από εκείνες τις φορές που σας μαυρίζω την ψυχούλα με την - καθόλα ρεαλιστική εάν μου επιτρέπετε - απαισιοδοξία μου και τοποθετώ κι εγώ το λιθαράκι μου στη μείωση της συλλογικής ανθρώπινης ευτυχίας. Σας παρακαλώ, δε χρειάζεται να με ευχαριστείτε. Κάνω απλώς το καθήκον μου.
Εν πάση περιπτώσει. Το θέμα των ημερών είναι φυσικά οι φωτιές. Ξανά. Και δεν είναι ιδέα μου ή ιδέα σας, οι φυσικές καταστροφές τα τελευταία χρόνια συμβαίνουν όντως πιο συχνά. Ωστόσο, παρά τους αυξανόμενους κινδύνους σε όλο τον κόσμο, οι καταστροφές γίνονται λιγότερο θανατηφόρες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), ο αριθμός των καταστροφών τα τελευταία 50 χρόνια έχει πενταπλασιαστεί. Όμως ο αριθμός των θανάτων έχει μειωθεί κατά δύο τρίτα. Η μείωση των θανάτων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε ένα καλύτερο σύστημα πρόβλεψης και προειδοποίησης, αποτέλεσμα των σταδιακών κόπων επιστημόνων, αρχιτεκτόνων, μηχανικών και υπεύθυνων χάραξης πολιτικής. Και αυτή είναι μια μη δεδομένη επιτυχία που αξίζει να γιορτάσουμε.
Όμως, ενώ οι ανθρώπινοι θάνατοι είναι αναμφίβολα το σημαντικότερο, δεν είναι το μόνο στατιστικό που μας ενδιαφέρει σε τέτοιες περιπτώσεις. Η "καταστροφή" μιας φυσικής καταστροφής δεν περιορίζεται στα ακραία καιρικά φαινόμενα και στις ανθρώπινες ζωές που μπορεί να στοιχίσει αλλά και σε όλα τα υπόλοιπα που αφανίζει στο διάβα της. Ζώα πεθαίνουν. Ολόκληροι βιότοποι εξοντώνονται. Περιουσίες και ζωές καταστρέφονται. Οι προειδοποιήσεις για καταστροφές δεν εξαλείφουν τις ίδιες τις καταστροφές και υπάρχει μεγάλη ανισότητα ως προς το ποιος είναι εξοπλισμένος για να εκκενώσει στον κατάλληλο χρόνο και ποιος έχει τους πόρους για να συνεχίσει τη ζωή του μετά από κάτι τέτοιο. Οι παρατεταμένοι καύσωνες είναι ένα ιδιαίτερα θανατηφόρο καιρικό φαινόμενο αλλά ακόμα και εάν έχεις ειδοποιηθεί, ελάχιστα πράγματα μπορείς να κάνεις εκτός από την αναζήτηση κλιματισμού. Η πρόσβαση σε κλιματισμό, ωστόσο, ποικίλει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με το εισόδημα και την τοποθεσία. Οι χειρότερες επιπτώσεις συνήθως πλήττουν τους φτωχότερους.
Οι προειδοποιήσεις δεν είναι πανάκεια και έχει καταντήσει λιγάκι γελοίο στη χώρα μας να είναι το μόνο μέτρο που επιστρατεύεται. Οι άνθρωποι χρειάζονται τα μέσα για να δράσουν βάσει αυτών των προειδοποιήσεων. Μέχρι τότε μπορούν μόνο να προσεύχονται να σταθούν τυχεροί γιατί οι κρατικοί μηχανισμοί αποτυγχάνουν επανειλημμένα να προστατεύσουν το βίος τους.
***
Δικαίωμα στην τεμπελιά
Πριν λίγο καιρό έτυχε να δω το Call me by your name. Δεν ήξερα τίποτα γι αυτό, μόνο το είχα ακούσει να αναφέρεται κάπου, κάποτε, σε ένα απροσδιόριστο πλαίσιο. Η ταινία είναι πολύ όμορφη και συγκινητική, ωστόσο εγώ δε θέλω να σταθώ στο κυρίως θέμα της αλλά στο περιβάλλον στο οποίο εξελισσόταν. Πρόκειται για μια επαρχιακή πόλη της Ιταλίας κατά τα 80s και το όλο vibe που έβγαζε μου θύμιζε πάρα πολύ τα καλοκαίρια μου σαν παιδί στα 90s και early 00s, όπου είχα τρεις υπέροχους, γεμάτους μήνες διακοπών.
Όπως πολλές ελληνικές οικογένειες, μία εβδομάδα με δέκα μέρες του καλοκαιριού μας τις αφιερώναμε σε κάποιο παραθαλάσσιο μέρος, παραθερίζοντας. Η ταινία μου θύμισε ένα συγκεκριμένο, φευγαλέο συναίσθημα ελαφράς ανίας και τεμπελιάς που προκύπτει από τη γνώση πως δεν έχεις να κάνεις τίποτα σημαντικό και κανείς δεν έχει απαιτήσεις από εσένα. Το μόνο που απομένει είναι να βρεις πράγματα και δραστηριότητες για να γεμίσεις τις μέρες σου ευχάριστα.
Νομίζω πως έχω να νιώσω αυτή την ελευθερία από τότε που έγινα ενήλικας. Έχω απολέσει το "δικαίωμα στην τεμπελιά".
Η φράση προέρχεται από τον Πολ Λαφάργκ, έναν Γάλλο επαναστάτη, μαρξιστή, δημοσιογράφο, πολιτικό συγγραφέα και ακτιβιστή, σε ένα μικρό μανιφέστο που κυκλοφόρησε με ακριβώς αυτό τον τίτλο το 1883. Ο Λαφάργκ προσμονούσε μια εποχή όπου "θα εργαζόμαστε το πολύ τρεις ώρες τη μέρα" και θα απολαμβάνουμε τις υπόλοιπες, ζώντας επιτέλους πραγματικά.
Ίσως το νιώθετε κι εσείς. Το βλέπετε σίγουρα γύρω σας. Με κάποιον τρόπο έχουμε φτάσει στο σημείο η δουλειά να έχει γίνει αυτοσκοπός στη ζωή μας. Έχουμε εξιδανικεύσει την "καριέρα" και την έχουμε τοποθετήσει στα υψηλότερα επιτεύγματα της κουλτούρας μας. Αυτοπροσδιοριζόμαστε μέσα από τη δουλειά μας. Βγάζουμε συμπεράσματα για άλλους μέσα από την εργασία που έχουν επιλέξει. Λέμε, για παράδειγμα, ο Στέφανος είναι φυσικός ή YouTuber, η δείνα είναι γιατρός ή φαρμακοποιός ή καλλιτέχνης και αυτό κάτι μας αποκαλύπτει για τον χαρακτήρα τους. Σε κάθε γωνιά του πλανήτη ο κόσμος εργάζεται ολοένα και περισσότερο εις βάρος του ελεύθερου χρόνου του, ο οποίος περιορίζεται στην καλύτερη περίπτωση σε 8 ώρες την ημέρα, μερικά σαββατοκύριακα και περίπου 30 ημέρες άδειας τον χρόνο, στα οποία, τελικά, καταλήγουμε εξουθενωμένοι να πασχίζουμε να συνέλθουμε από το στρες των εργάσιμων ημερών. Παράλληλα, τα όρια συνταξιοδότησης αυξάνονται παγκόσμια από τα 62 στα 64 και στα 67 χρόνια. Και εάν τα πράγματα δεν αλλάξουν θα συνεχίσουν να αυξάνονται γιατί όλες οι χώρες με ανεπτυγμένες οικονομίες έχουν μικρότερο ή μεγαλύτερο δημογραφικό πρόβλημα. Το νέο εργατικό δυναμικό συνεχώς μειώνεται. Ποιος θα πληρώνει τις συντάξεις όλων αυτών των ανθρώπων; Το συνταξιοδοτικό σύστημα είναι μια τεράστια φούσκα που περιμένει να σκάσει - αλλά αυτό είναι μια ελαφρώς διαφορετική ιστορία.
Ο Λαφάργκ έγραφε:
Μια παράξενη τρέλα κατέχει τις εργατικές τάξεις των εθνών όπου κυριαρχεί ο καπιταλιστικός πολιτισμός. Αυτή η τρέλα σέρνει στο κατόπι της ατομικές και οικογενειακές δυστυχίες οι οποίες βασανίζουν εδώ και αιώνες τη δύστυχη ανθρωπότητα. Αυτή η τρέλα είναι η αγάπη για τη δουλειά, το θνησιμαίο πάθος για τη δουλειά που φτάνει ως την εξάντληση των ζωτικών δυνάμεων του ατόμου και των απογόνων του. Αντί να αντιδράσουν σ’ αυτόν τον διανοητικό παραλογισμό, οι ιερείς, οι οικονομολόγοι και οι ηθικολόγοι καθαγίασαν την εργασία.
Έγραφε, επίσης:
Οι Έλληνες της χρυσής εποχής δεν ένιωθαν, κι αυτοί επίσης, παρά μόνο περιφρόνηση για τη δουλειά: Αποκλειστικά και μόνο οι σκλάβοι επιτρεπόταν να δουλεύουν. Ο ελεύθερος άνθρωπος δεν γνώριζε παρά μόνο τις σωματικές ασκήσεις και τα παιχνίδια του νου.
Ήταν, επίσης, η εποχή όπου περπατούσε και ανέπνεε κανείς ανάμεσα σ’ έναν λαό από Αριστοτέληδες, από Φειδίες, από Αριστοφάνηδες ‒ ήταν η εποχή που μια χούφτα γενναίων συνέτριβε στον Μαραθώνα τις ορδές της Ασίας, αυτές που σε λίγο καιρό ο Αλέξανδρος θα καθυπέτασσε.
Οι φιλόσοφοι της αρχαιότητας δίδασκαν την περιφρόνηση για τη δουλειά, αυτόν τον ατιμωτικό υποβιβασμό του ελεύθερου ανθρώπου ‒ οι ποιητές υμνούσαν την τεμπελιά, αυτό το δώρο των Θεών.
Τι έχει πάει στραβά; Μήπως έχουμε πάρει λάθος δρόμο; Μήπως δε θα έπρεπε να είναι απαραίτητο να θυσιάζουμε τουλάχιστον το 1/3 της ζωής μας απλώς για να έχουμε το δικαίωμα να υπάρχουμε; Το αποκαλούμε, κυριολεκτικά, "βγάζω τα προς το ζην" ή "make a living". Μήπως η αξία μας δε θα έπρεπε να εξαρτάται από το πόσο παραγωγικοί είμαστε και πόσο πολύ συνεισφέρουμε σε ένα δόγμα που τοποθετεί την "ανάπτυξη" πάνω από οτιδήποτε άλλο; Στο μυαλό μου έρχεται μια φράση που είχα ακούσει παλιότερα αλλά δε γνωρίζω την αρχική της πηγή:
Η ανάπτυξη για την ανάπτυξη είναι η ιδεολογία του καρκινικού κυττάρου.
Όπως λέει το γνωστό meme, "Τo 2023 θα έχουμε ιπτάμενα αμάξια. Εν τω μεταξύ, το 2023:"
λινξ
Σχετικό με το παραπάνω θέμα, μια ωραία ανάλυση του Κωνσταντίνου Πουλή.
Υπάρχει και εμπλουτισμένη σε βίντεο.
Και αυτό το άρθρο στην Καθημερινή που σχολιάζει την εμμονή μας με τα νούμερα του ΑΕΠ και την "ανάπτυξη".
Στον απόηχο της δολοφονικής επίθεσης των Κροατών στη Νέα Φιλαδέλφεια, μια εγκληματολόγος κι ένας συγγραφέας απαντούν στο ερώτημα "Πώς γεννιέται ένας χούλιγκαν".
Κι ένα ακόμα άρθρο πάνω στο θέμα.
Ένα τεράστιο αλλά πολύ αξιόλογο άρθρο για τον Elon Musk, τα τερτίπια του χαρακτήρα του και την αδιανόητη δύναμη και επιρροή που έχει φθάσει να κατέχει. Συγγραφέας του είναι ο βραβευμένος δημοσιογράφος παιδί-θαύμα Ronan Farrow.
Και μια ανάλυση για τη Σαουδική Αραβία και τα αστρονομικά ποσά που ξοδεύει προσπαθώντας να δημιουργήσει μια "κουλτούρα αθλητισμού"
Κάτι που ίσως σας φανεί χρήσιμο, είτε άμεσα, είτε ακόμα και το επόμενο καλοκαίρι: Τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται σε μια δημόσια παραλία.
Η Καθημερινή Φυσική συνεχίζει να υπάρχει γιατί άνθρωποι σαν κι εσάς την υποστηρίζουν. Εάν βρίσκετε τη δουλειά μας αξιόλογη μπορείτε να την υποστηρίξετε στο Patreon ή πατώντας το παρακάτω κουμπί.