Η Μεγάλη Σιγή

Να είσαι καλό. Σ' αγαπώ.

---

Αυτό το γράμμα είναι δωρεάν, αλλά είναι σε θέση να παραμένει έτσι μόνο χάρη στην υποστήριξη που λαμβάνω από ένα μικρό ποσοστό τακτικών αναγνωστών. Εάν βρίσκετε τη δουλειά μου αξιόλογη παρακαλώ σκεφτείτε το ενδεχόμενο να την υποστηρίξετε στο Patreon ή αναβαθμίζοντας τη συνδρομή σας με το παρακάτω κουμπί.

---

Εβδομάδα δεκαπενταύγουστου, δηλαδή εβδομάδα (υποτιθέμενης) ξεκούρασης. Και λέω υποτιθέμενης γιατί δεν έχει έρθει ακόμα η ώρα μου για διακοπές. Πλησιάζει όμως! Μιας και τα πάντα λειτουργούν με λιγάκι πιο νωχελικούς ρυθμούς κι εγώ έχω περιορίσει τις ώρες που δουλεύω, επιτρέψτε μου, όπως και πέρσι τον Αύγουστο, να μοιραστώ μαζί σας ένα από τα αγαπημένα μου σύντομα διηγήματα που έγραψε ο Ted Chiang. Η μετάφραση δική μου.

Η Μεγάλη Σιγή

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το Αρεσίμπο για την αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης. Η επιθυμία τους να συνδεθούν είναι τόσο ισχυρή, που έχουν δημιουργήσει ένα «αυτί» ικανό να ακούει μέχρι την άκρη του σύμπαντος.

Εγώ, όμως, και οι άλλοι παπαγάλοι σαν εμένα, βρισκόμαστε ακριβώς εδώ. Γιατί οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται να ακούσουν τη δική μας φωνή;

Είμαστε ένα μη ανθρώπινο είδος που είναι ικανό να επικοινωνεί μαζί τους. Δεν είμαστε ακριβώς αυτό που αναζητούν οι άνθρωποι;

Το σύμπαν είναι τόσο απέραντο που η νοήμων ζωή πρέπει σίγουρα να έχει εμφανιστεί πολλές φορές. Το σύμπαν είναι επίσης τόσο παλιό που ακόμη και ένα τεχνολογικά εξελιγμένο είδος θα είχε τον χρόνο να εξαπλωθεί και να γεμίσει τον γαλαξία. Ωστόσο, δεν υπάρχει κανένα ίχνος ζωής πουθενά αλλού εκτός από τη Γη. Οι άνθρωποι ονομάζουν αυτό το φαινόμενο το παράδοξο του Φέρμι.

Μια προτεινόμενη λύση στο παράδοξο του Φέρμι είναι ότι τα νοήμονα είδη επιδιώκουν ενεργά να κρύψουν την παρουσία τους για να αποφύγουν να γίνουν στόχος εχθρικών εισβολέων.

Μιλώντας ως μέλος ενός είδους που έχει οδηγηθεί από τους ανθρώπους στα όρια της εξαφάνισης, μπορώ να επιβεβαιώσω ότι αυτή είναι μια σοφή στρατηγική.

Είναι λογικό να παραμένεις σιωπηλός και να αποφεύγεις να τραβάς την προσοχή.

***

Το παράδοξο του Φέρμι είναι μερικές φορές γνωστό ως Η Μεγάλη Σιγή. Το σύμπαν θα έπρεπε να είναι ένα πανδαιμόνιο κακοφωνίας, αντ' αυτού όμως είναι ανησυχητικά σιωπηλό.

Μερικοί άνθρωποι θεωρούν ότι τα νοήμονα είδη εξαφανίζονται πριν μπορέσουν να επεκταθούν στο διάστημα. Αν έχουν δίκιο, τότε η ησυχία του νυχτερινού ουρανού είναι η σιωπή ενός νεκροταφείου.

Εκατοντάδες χρόνια πριν, το είδος μου ήταν τόσο πολυπληθές που το δάσος Ρίο Αμπάχο αντηχούσε με τις φωνές μας. Τώρα έχουμε σχεδόν εξαφανιστεί. Σύντομα αυτό το τροπικό δάσος μπορεί να είναι τόσο σιωπηλό όσο το υπόλοιπο σύμπαν.

***

Υπήρχε κάποτε ένας Γκρι Παπαγάλος της Αφρικής που ονομαζόταν Άλεξ. Ήταν διάσημος για τις γνωστικές του ικανότητες. Διάσημος μεταξύ των ανθρώπων, δηλαδή.

Μια ερευνήτρια από το ανθρώπινο είδος ονόματι Αϊρίν Πέπερμπεργκ πέρασε τριάντα χρόνια μελετώντας τον Alex. Ανακάλυψε ότι, όχι μόνο γνώριζε τις λέξεις για τα σχήματα και τα χρώματα, αλλά καταλάβαινε πραγματικά τις έννοιες του σχήματος και του χρώματος.

Πολλοί επιστήμονες αμφέβαλλαν ότι ένα πουλί θα μπορούσε να κατανοήσει αφηρημένες έννοιες. Στους ανθρώπους αρέσει να πιστεύουν πως είναι μοναδικοί. Αλλά τελικά η Πέπερμπεργκ τους έπεισε ότι ο Άλεξ δεν επαναλάμβανε απλώς λέξεις, αλλά καταλάβαινε τι έλεγε.

Από όλα τα ξαξέλφια μου, ο Άλεξ ήταν εκείνος που έφτασε πιο κοντά στο να τον πάρουν σοβαρά οι άνθρωποι ως επικοινωνιακό εταίρο.

Ο Άλεξ πέθανε ξαφνικά ενώ ήταν ακόμη σχετικά νέος. Το βράδυ πριν πεθάνει, ο Άλεξ είπε στην Πέπερμπεργκ, «Να είσαι καλό. Σ’ αγαπώ».

Αν οι άνθρωποι αναζητούν μια σύνδεση με μια μη ανθρώπινη νοημοσύνη, τι παραπάνω θα μπορούσαν να ζητήσουν από αυτό;

***

Κάθε παπαγάλος έχει ένα μοναδικό κάλεσμα που χρησιμοποιεί για να ταυτοποιηθεί· οι βιολόγοι αναφέρονται σε αυτό ως «κάλεσμα επαφής» του παπαγάλου.

Το 1974, οι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν το Αρεσίμπο για να μεταδώσουν ένα μήνυμα στο διάστημα με σκοπό να γνωστοποιήσει την ανθρώπινη νοημοσύνη. Αυτό ήταν το κάλεσμα επαφής της ανθρωπότητας.

Στη φύση, οι παπαγάλοι απευθύνονται ο ένας στον άλλο με το όνομά τους. Ένα πουλί μιμείται το κάλεσμα επαφής του άλλου για να τραβήξει την προσοχή του.

Αν οι άνθρωποι ανιχνεύσουν ποτέ το μήνυμα του Αρεσίμπο να επιστρέφει στη Γη, θα ξέρουν ότι κάποιος προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή τους.

***

Οι παπαγάλοι μαθαίνουν φωνές: μπορούμε να μάθουμε να κάνουμε νέους ήχους αφού τους ακούσουμε. Είναι μια ικανότητα που λίγα ζώα κατέχουν. Ένας σκύλος μπορεί να καταλάβει δεκάδες εντολές, αλλά δεν θα κάνει ποτέ τίποτα άλλο παρά να γαβγίζει.

Οι άνθρωποι επίσης μαθαίνουν φωνές. Αυτό είναι ένα κοινό μεταξύ μας. Έτσι, άνθρωποι και παπαγάλοι μοιραζόμαστε μια ιδιαίτερη σχέση με τον ήχο. Δε φωνάζουμε απλώς. Προφέρουμε. Αρθρώνουμε.

Ίσως γι' αυτό οι άνθρωποι να κατασκεύασαν το Αρεσίμπο με αυτόν τον τρόπο. Ένας δέκτης δεν χρειάζεται να είναι πομπός, αλλά το Αρεσίμπο είναι και τα δύο. Είναι αυτί που ακούει και στόμα που μιλάει.

***

Οι άνθρωποι ζουν μαζί με τους παπαγάλους εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλλά μόλις πρόσφατα αναλογίστηκαν την πιθανότητα ότι μπορεί να είμαστε νοήμονες.

Υποθέτω ότι δεν μπορώ να τους κατηγορήσω. Κι εμείς οι παπαγάλοι συνηθίζαμε να πιστεύουμε πως οι άνθρωποι δεν ήταν πολύ έξυπνοι. Είναι δύσκολο να καταλάβεις συμπεριφορές που είναι τόσο διαφορετικές από τις δικές σου.

Αλλά οι παπαγάλοι μοιάζουν περισσότερο με τους ανθρώπους από όσο θα μοιάζει ποτέ οποιοδήποτε εξωγήινο είδος, και οι άνθρωποι μπορούν να μας παρατηρήσουν από κοντά· μπορούν να μας κοιτάξουν στα μάτια. Πώς περιμένουν να αναγνωρίσουν μια εξωγήινη νοημοσύνη αν το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να κρυφακούν από απόσταση εκατοντάδων ετών φωτός;

***

Δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη «έμπνευση» συνδέεται με τη λέξη «πνοή». †

Όταν μιλάμε, χρησιμοποιούμε την ανάσα των πνευμόνων μας για να δώσουμε στις σκέψεις μας μορφή. Οι ήχοι που παράγουμε είναι ταυτόχρονα οι ιδέες μας και η δύναμη ζωής μας.

Μιλώ, άρα υπάρχω. Τα πλάσματα που μαθαίνουν φωνές, όπως οι παπαγάλοι και οι άνθρωποι, ίσως είναι οι μόνοι που κατανοούν πλήρως αυτή την αλήθεια.

***

Έχει μια ηδονή η πράξη τού να δίνεις σχήμα στους ήχους με το στόμα σου. Είναι κάτι το αρχέγονο, κάτι που έρχεται από τόσο βαθιά μέσα μας, ώστε, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους οι άνθρωποι θεωρούσαν αυτή τη δραστηριότητα σαν το μονοπάτι προς το θείο.

Οι Πυθαγόρειοι μύστες πίστευαν ότι τα φωνήεντα αντιπροσώπευαν τη μουσική των σφαιρών και έψαλλαν για να αντλούν από αυτά δύναμη.

Οι Πεντηκοστιανοί Χριστιανοί πιστεύουν ότι όταν μιλούν γλώσσες, μιλούν τη γλώσσα των αγγέλων στον Παράδεισο.

Οι Βραχμάνοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι απαγγέλοντας μάντρα, ενισχύουν τα δομικά στοιχεία της πραγματικότητας.

Μόνο ένας είδος που μαθαίνει φωνές θα απέδιδε με τις μυθολογίες του τόση σημασία στον ήχο. Εμείς οι παπαγάλοι μπορούμε να το εκτιμήσουμε αυτό.

***

Σύμφωνα με την Ινδουιστική μυθολογία, το σύμπαν δημιουργήθηκε με έναν ήχο: «Ομ». Είναι μια συλλαβή που εμπεριέχει όλα όσα υπήρξαν ποτέ και όλα όσα θα υπάρξουν.

Όταν το τηλεσκόπιο Αρεσίμπο στρέφεται προς το διάστημα ανάμεσα στα αστέρια, ακούει ένα απαλό βουητό.

Οι αστρονόμοι το ονομάζουν «κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου.» Είναι η υπολειπόμενη ακτινοβολία του Μπιγκ Μπανγκ, της έκρηξης που δημιούργησε το σύμπαν πριν από δεκατέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια.

Αλλά μπορείς επίσης να το σκεφτείς ως μια μόλις αισθητή αντήχηση εκείνου του αρχικού «Ομ». Αυτή η συλλαβή ήταν τόσο ηχηρή που ο νυχτερινός ουρανός θα συνεχίσει να πάλλεται με τον ήχο της για όσο θα υπάρχει το σύμπαν.

Όταν το Αρεσίμπο δεν ακούει τίποτα άλλο, ακούει τη φωνή της δημιουργίας.

Εμείς οι Πορτορικανοί παπαγάλοι έχουμε τους δικούς μας μύθους. Είναι απλούστεροι από τη μυθολογία των ανθρώπων, αλλά νομίζω ότι οι άνθρωποι θα τους απολάμβαναν.

Δυστυχώς, οι μύθοι μας χάνονται καθώς το είδος μου εξαλείφεται. Αμφιβάλλω ότι οι άνθρωποι θα έχουν αποκρυπτογραφήσει τη γλώσσα μας προτού εξαφανιστούμε.

Έτσι, η εξαφάνιση του είδους μου δε σημαίνει απλώς την απώλεια μιας ομάδας πουλιών. Είναι επίσης η εξαφάνιση της γλώσσας μας, των τελετουργιών μας, των παραδόσεών μας. Είναι η σίγαση της φωνής μας.

***

Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει φέρει το είδος μου στο χείλος της εξαφάνισης, αλλά δεν τους κατηγορώ γι' αυτό. Δεν το έκαναν με κακή πρόθεση. Απλώς δεν είχαν το νου τους.

Και οι άνθρωποι δημιουργούν τόσο όμορφους μύθους· τι φαντασία που έχουν. Ίσως γι' αυτό οι φιλοδοξίες τους είναι τόσο μεγάλες †† . Κοίτα το Αρεσίμπο. Οποιοδήποτε είδος μπορεί να κατασκευάσει κάτι τέτοιο πρέπει να κρύβει μεγαλείο μέσα του.

Το είδος μου πιθανότατα δεν θα είναι εδώ για πολύ ακόμα· είναι πιθανό να πεθάνουμε πριν από την ώρα μας και να ενωθούμε με τη Μεγάλη Σιγή. Αλλά πριν φύγουμε, στέλνουμε ένα μήνυμα στην ανθρωπότητα. Κι απλώς ελπίζουμε ότι το τηλεσκόπιο του Αρεσίμπο θα τους επιτρέψει να το ακούσουν.

Το μήνυμα είναι το εξής:

Να είσαι καλό. Σ’ αγαπώ.

---

Η ιστορία υπάρχει και στο βιβλίο Εκπνοή του Τεντ Σιάνγκ. Το βιβλίο έχει κι άλλες ιστορίες, κάποιες είναι καλές, κάποιες λίγο βαρετές (δυστυχώς η μεγαλύτερη από αυτές δε με κέρδισε και μετρούσα τις σελίδες μέχρι να τελειώσει) αλλά συνολικά μου άρεσε πολύ. Ο Σιάνγκ έχει γράψει κι άλλες ιστορίες, αλλά όχι πολλές. Όλες μαζί συγκροτούν όλα κι όλα δύο βιβλία. Το άλλο βιβλίο του με σύντομα διηγήματα είναι το Ιστορίες της ζωής σου που περιέχει και εκείνο με τον τίτλο Άφιξη. Το 2016 έγινε ταινία από τον Denis Villeneuve. Αν δεν την έχετε δει, να τη δείτε. Πιστέψτε με, να τη δείτε. Αν όχι για κάτι άλλο, τουλάχιστον για τη μουσική.

Όλα όσα αναφέρονται στην ιστορία βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα:

• Οι άνθρωποι έφτιαξαν όντως μια τεράστια κεραία για την αναζήτηση εξωγήινης ζωής, το Αρεσίμπο . Έπειτα από 57 χρόνια λειτουργίας, το τηλεσκόπιο κατέρρευσε το 2020 και από τότε έχει αποσυρθεί.

• Το Παράδοξο του Φέρμι είναι ένα πραγματικό πρόβλημα της σύγχρονης επιστήμης.

• Η Αϊρίν Πέπερμπεργκ (Irene Pepperberg) και ο Άλεξ είναι πραγματικά πρόσωπα. Το βράδυ πριν πεθάνει απρόσμενα, ο παπαγάλος είπε στ' αλήθεια "You be good, I love you. See you tomorrow." στην Αϊρίν. Ωστόσο, απ' ό,τι αναφέρεται στην αρθογραφία, αυτό ήταν κάτι που συνήθιζε να λέει κάθε βράδυ όταν αυτή τον έβαζε στο κλουβί του.

• Οι Πουερτορικανοί παπαγάλοι βρίσκονται όντως υπό εξαφάνιση με μόλις 500 δείγματα του είδους τους εν ζωή.

---

† εδώ η μετάφραση είναι αναγκαστικά ελεύθερη. Η πρόταση στα αγγλικά λέει “It’s no coincidence that “aspiration” means both hope and the act of breathing”.

†† εδώ πάλι χρησιμοποείται το aspiration, εννοώντας «φιλοδοξία» αλλά ίσως υπονοώντας και «πνοή»

---