Η μεγαλύτερη απάτη της ιστορίας
Και άλλα πράγματα που διάβασα στο Sapiens
Το 2008, ο Yuval Noah Harari, ένας νεαρός ιστορικός από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, άρχισε να γράφει ένα βιβλίο που προέκυψε ως ιδέα από το προπτυχιακό μάθημα παγκόσμιας ιστορίας που δίδασκε. Οι είκοσι διαλέξεις του μαθήματος έγιναν είκοσι κεφάλαια στο βιβλίο. Με απλές (ή, όπως τον κατηγορούν οι κριτικοί του, ενίοτε απλοϊκές), σύντομες προτάσεις επιχείρησε να αφηγηθεί ολόκληρη την ιστορία του ανθρώπινου είδους - μια ιστορία που καλύπτει εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Το βιβλίο εκδόθηκε αρχικά στα εβραϊκά ως "Σύντομη ιστορία της ανθρωπότητας", έγινε ισραηλινό μπεστ σέλερ και στη συνέχεια ως "Sapiens" έγινε διεθνές μπεστ σέλερ.
Τελείωσα το Sapiens πριν από λίγες μέρες έπειτα από δύο μήνες προσπάθειας. Όχι επειδή είναι τρομακτικά μεγάλο - είναι μεγαλούτσικο αλλά δεν είναι ούτε ιδιαίτερα δύσκολο ούτε κουραστικό - αλλά επειδή το διάβαζα προσεκτικά, σημείωνα και υπογράμμιζα πολλά πράγματα, ξαναδιάβαζα κάποιες παραγράφους, τις σκεφτόμουν, αναζητούσα πράγματα στο ίντερνετ, διάβαζα κριτικές και γενικά δεν ήταν ένα βιβλίο του οποίου ξεφύλλιζα λίγες σελίδες στο κρεβάτι για να με πάρει ο ύπνος. Όπως εύστοχα το έθεσε ένα μέλος της Λέσχης Bookerberg, η δυσκολία του Sapiens δε βρίσκεται στην έκτασή του αλλά στις αλλεπάλληλες υπαρξιακές κρίσεις που σου προκαλεί. Έχοντας διαβάσει ένα κεφάλαιο θες να περάσει λίγος χρόνος να το αφομοιώσεις, να πας μια βόλτα να το σκεφτείς, να συζητήσεις αυτά που λέει με άλλους. Εάν αυτά δεν είναι σημάδια ενός καλού βιβλίου, τότε τι είναι;
Σε όλο το βιβλίο ακολουθείται μια bottom-up προσέγγιση: Κάνουμε ένα βήμα πίσω, προσπαθούμε να απελευθερώσουμε το μυαλό μας από τις προκαταλήψεις που ενδεχομένως δεσμεύουν τη σκέψη μας, αποδομούμε τα πάντα στις ελάχιστες αδιαίρετες μονάδες τους και ξαναχτίζουμε τις γνώσεις μας ξεκινώντας από μια μηδενική βάση. Ομολογουμένως, στην πορεία ο Harari κάνει κάμποσες υποθέσεις που ίσως είναι τραβηγμένες και, σύμφωνα πάλι με τους κριτικούς του, κάποια σημεία είναι ιστορικά λάθος ή τόσο απλοποιημένα που καταλήγουν να είναι λάθος. Όμως εγώ αυτό το θεωρώ δευτερεύον, επουσιώδες. Η επιτυχία του Sapiens δεν βρίσκεται στο ότι είναι ένα επιστημονικό, ακαδημαϊκά αυστηρώς ελεγμένο βιβλίο που λαμβάνει υπόψη του όλα τα δεδομένα, παλιά και νέα. Δεν είναι ένα textbook το οποίο θα χρησιμοποιήσεις ως αναφορά στην ερευνητική σου εργασία. Η επιτυχία του βρίσκεται στον τρόπο σκέψης που προσπαθεί να σε εισάγει. Αυτός ο τρόπος σκέψης μπορεί να είναι κάτι τετριμμένο για πολλούς από τους επιστήμονες που του ασκούν κριτική αλλά ίσως δεν είναι για την πλειονότητα του κόσμου. To Sapiens μπορεί να μην προχωράει τη γνώση μας για την ιστορία ένα βήμα παραπέρα, μπορεί σε κάποια σημεία να είναι υπερβολικό, μπορεί να ανήκει περισσότερο στην κατηγορία του "infotainment" (μια μίξη των λέξεων information και entertainment) αλλά μα τον Νεύτωνα, αυτό που κάνει το κάνει καλά. Και αυτό που κάνει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι να σε κάνει σοφότερο.
Ορίστε, λοιπόν, κάποια, λίγα, πράγματα που διάβασα στο Sapiens και μου φάνηκαν ενδιαφέροντα.
Keep reading with a 7-day free trial
Subscribe to Καθημερινή Φυσική to keep reading this post and get 7 days of free access to the full post archives.