Θέλουμε όντως ιδιωτικά πανεπιστήμια;
Συζήτηση έχει ξεκινήσει (ξανά) για τα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια στην Ελλάδα, έπειτα από την ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης στη Βουλή. Τι συμβαίνει πια με αυτό το θέμα και γιατί είναι τόσο ακανθώδες; Γιατί το συζητάμε, κυριολεκτικά, για δεκαετίες; Άνθρωποι που εκτιμώ τη γνώμη τους υποστηρίζουν παθιασμένα είτε τη μία είτε την άλλη πλευρά, με (φαινομενικά) πειστικά επιχειρήματα. Με αφορμή το newsletter αποφάσισα να προσπαθήσω να καταλάβω λίγο καλύτερα το θέμα.
Κρατικά και μη κρατικά
Ας ξεκινήσουμε από τα πολύ βασικά. Υπάρχουν δύο κατηγορίες πανεπιστημίων, τα κρατικά και τα μη κρατικά. Τα κρατικά ανήκουν στο δημόσιο ενώ τα μη κρατικά μπορούν να ανήκουν σε διάφορους άλλους φορείς: Τοπική αυτοδιοίκηση (περιφέρειες, δήμοι), εκκλησία, ιδρύματα και ιδιώτες. Ενώ συνήθως θεωρούμε τις τοπικές αυτοδιοικήσεις κομμάτι του ευρύτερου "δημοσίου", στην προκειμένη περίπτωση τις αντιμετωπίζουμε όπως τις αντιμετωπίζει ο νόμος, ως Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου και διαφορετικά από το Κράτος.
Είτε κρατικά, είτε μη κρατικά, τα πανεπιστήμια μπορούν να έχουν δίδακτρα. Αυτό αποτελεί ένα σημείο σύγχυσης για πολλούς καθώς θεωρούν αυτομάτως πως δίδακτρα = ιδιωτικά αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Τα περισσότερα από τα κρατικά πανεπιστημία του εξωτερικού απαιτούν δίδακτρα (άλλοτε χαμηλά, άλλοτε υψηλά) για να σπουδάσεις σε αυτά. Η ύπαρξη ή μη διδάκτρων δεν καθορίζει αν το πανεπιστήμιο είναι δημόσιο ή όχι.
Κερδοσκοπικά ή μη κερδοσκοπικά
Όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια που έχεις ακουστά, τα μεγάλα, πασίγνωστα και έγκριτα, είναι μη κερδοσκοπικά. Η Οξφόρδη, το Harvard, το MIT, το Michigan, το Cambridge, η Σορβόνη, και πολλά, πολλά άλλα. Πρέπει να προσπαθήσεις πολύ για να βρεις ένα γνωστό και πετυχημένο πανεπιστήμιο που είναι κερδοσκοπικό. Αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Όλα τα κορυφαία πανεπιστήμια είναι εξαιρετικά σε αυτό που κάνουν γιατί δεν έχουν ως στόχο τους το κέρδος. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα πως είναι ζημιογόνα. Μπορεί να βγάζουν σημαντικά κέρδη και να διαχειρίζονται τεράστια κεφάλαια που στη συνέχεια αξιοποιούνται για την ανάπτυξή τους. Για παράδειγμα, το κορυφαίο Harvard διαχειρίζεται χρήματα της τάξης των 35 δισ. δολλαρίων - δηλαδή περίπου το 16% του ΑΕΠ της Ελλάδας. Δεν είναι όμως Πανεπιστήμιο ΑΕ. Τα κέρδη του δε διαμοιράζονται σε μετόχους αλλά επανεπενδύονται στο πανεπιστήμιο.
Η εκπαίδευση ως προϊόν
Τα πανεπιστήμια παράγουν δύο πράγματα:
1. Νέους επιστήμονες, μέσω της διδασκαλίας και
2. γνώση, μέσω της έρευνας.
Ενώ η εκπαίδευση είναι ένα από τα σημαντικότερα αγαθά μιας ανεπτυγμένης κοινωνίας, δεν είναι, πώς να το πω, μία καλή επένδυση εάν ο σκοπός σου είναι το κέρδος. Χρειάζεται εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για εξοπλισμό, προσωπικό, εγκαταστάσεις. Έπειτα ένα πανεπιστήμιο πρέπει να εδραιωθεί, να αναπτυχθεί και να αποκτήσει φήμη ώστε να προσελκύσει φοιτητές από τους οποίους θα έχει έσοδα (εκτός και αν πέσουν επιδοτησούλες από τις τσέπες του κράτους - δηλαδή τις δικές μας). Έσοδα επίσης μπορεί να έχει από την έρευνα αλλά εκεί και αν η κατάσταση είναι ρευστή, χρονοβόρα και επισφαλής. Η επένδυση στην εκπαίδευση, λοιπόν, ΙΣΩΣ αρχίσει να αποδίδει μετά από 20 - 30 χρόνια (δηλαδή περίπου μία γενιά), αν όλα πάνε καλά.
Αυτά δε χρειάζεται να τα υποθέτουμε ούτε να τα βγάζουμε από το μυαλό μας. Έχουν συμβεί σε άλλες χώρες από τις οποίες μπορούμε να παραδειγματιστούμε. Σε αρκετές περιπτώσεις τα ιδιωτικά πανεπιστήμια έκλεισαν (όπως γίνεται συχνά με ιδιωτικές επιχειρήσεις) λόγω ελάχιστων φοιτητών και οικονομικής αποτυχίας. Σε άλλες περιπτώσεις έκλεισαν με παρέμβαση των αρχών λόγω σκανδάλων που λίγο πολύ όλοι μπορούμε να ψιλιαστούμε τι αφορούσαν. Χρηματισμούς για απονομές πτυχίων και εξασφάλιση βαθμών, διαφθορά κτλ.
Το βασικό ίσως επιχείρημα των υποστηρικτών των ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι πως η ίδρυσή τους θα δημιουργήσει ανταγωνισμό μεταξύ αυτών και των δημόσιων, κάτι που θα οδηγήσει σε αναβάθμιση της ποιότητας διδασκαλίας και των δύο.
Είτε κάτι χάνω εδώ πέρα, είτε αυτό το επιχείρημα είναι σαθρό.
Πώς ένα δημόσιο μη κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο θα ανταγωνίζεται ένα ιδιωτικό κερδοσκοπικό; Και γιατί; Δεν ανταγωνίζονται ήδη τα τμήματα των δημόσιων πανεπιστημίων μεταξύ τους; Δεν ανταγωνίζονται τα τμήματα του εξωτερικού; Οι επιστήμονες που δουλεύουν και διδάσκουν σε αυτά δεν ανταγωνίζονται το σύνολο της παγκοσμιοποιημένης επιστημονικής κοινότητας; Πώς θα κάνει συγκεκριμένα ο ανταγωνισμός μεταξύ εγχώριων δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων, καλύτερα τα δημόσια; Έγιναν τα δημόσια σχολεία καλύτερα επειδή ανταγωνίστηκαν τα ιδιωτικά; Ειλικρινά, αν κάποιος μπορεί να μου εξηγήσει πώς θα λειτουργούσε κάτι τέτοιο θα χαιρόμουν πολύ να αφήσει ένα σχόλιο.
Επιπλέον, δεν μπορούμε να ξεχνάμε πως ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχουν ήδη στην Ελλάδα. Λέγονται κολλέγια. Μάλιστα, αν δεν απατώμαι, τα πτυχία τους πλέον αναγνωρίζονται κανονικά από το κράτος όσον αφορά τον ΑΣΕΠ και το δημόσιο. Ωστόσο, οποιαδήποτε σύγκριση με τα δημόσια πανεπιστήμια είναι μάλλον αστεία. Δεν είναι τυχαίο το ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων αντιμετωπίζονται από τους υποψήφιους σπουδαστές ως δεύτερη, εναλλακτική επιλογή μετά τα κρατικά πανεπιστήμια. Απλώς δεν μπορούν να τα ανταγωνιστούν σε υποδομές, διδακτικό προσωπικό και ποιότητα διδασκαλίας.
Γιατί άραγε; Γιατί δε δούλεψε ο περιβόητος ανταγωνισμός στη δική τους περίπτωση; Τι τα εμπόδισε να γίνουν τόσο καλά όσο τα δημόσια πανεπιστήμια;
Κατά την άποψή μου, ο κερδοσκοπικός τους χαρακτήρας. Όπως ανέφερα και παραπάνω, η εκπαίδευση είναι μια μακροπρόθεσμη επένδυση με μεγάλο ρίσκο. Κάτι που βγάζει νόημα για ένα κράτος, μια τοπική αυτοδιοίκηση ή ένα κοινωφελές ίδρυμα αλλά μάλλον όχι για έναν ιδιώτη. Τα λίγα τμήματα που έχουν δημιουργηθεί έχουν χαμηλές απαιτήσεις σε υποδομές (πχ οικονομικά, νομική) και προκειμένου να φέρουν κέρδος επενδύουν στα εύκολα και γρήγορα, όπως η διαφήμιση, και όχι στα δύσκολα και δαπανηρά, όπως το προσωπικό υψηλού επιστημονικού κύρους. Δεν είναι τυχαίο ότι τα κολλέγια, σε όλες τις χώρες, βρίσκονται πολύ χαμηλά στις παγκόσμιες κατατάξεις. Όποια λίστα και να δείτε με τα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου, τα ιδιωτικά κερδοσκοπικά δεν υπάρχουν πουθενά.
Το ζήτημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων χρησιμοποιείται στην Ελλάδα διαχρονικά για να αποπροσανατολίσει από το μεγάλο, βαθύ και δύσκολο πραγματικό πρόβλημα. Αυτό της κατάστασης της Παιδείας. Η μία πλευρά αρνείται τα ιδιωτικά με λύσσα και κατηγορεί την άλλη πως θέλει να ιδιωτικοποιήσει ακόμα και τα δημόσια εισάγοντας δίδακτρα, ενώ αυτό δεν αναφέρεται πουθένα. Αγνοεί, βέβαια, αρκετά βολικά πως μπορούν να υπάρξουν ιδιωτικά, μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια και πως κάποια από αυτά στα οποία ενίοτε σπουδάζουν είναι ακριβώς τέτοια. Η άλλη πλευρά κατηγορεί την προηγούμενη για ιδεοληψίες και θέλει να πείσει τον κόσμο ότι η λύση σε όλα τα προβλήματα που μαστίζουν την Παιδεία είναι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Η υποστελέχωση, η ανομία και η υποχρηματοδότηση των δημόσιων πανεπιστημίων, για να αναφέρω μερικά, θα λυθούν ως διά μαγείας με τον "ανταγωνισμό".
Ελπίζω, διαβάζοντας το παραπάνω κείμενο, να είστε σε ελάχιστα καλύτερη θέση να κρίνετε τι τελικά θέλουμε και τι χρειαζόμαστε. Πολλά απ' όσα έγραψα τα πήρα από αυτό το άρθρο του Περικλή Γκόγκα, Αναπληρωτή Καθηγητή Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Αν θέλετε περισσότερες λεπτομέρειες διαβάστε το.
Πάλι σχετικά με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, ενδιαφέρον έχει και αυτό το άρθρο του Γιώργου Δελλή, Καθηγητή Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εξηγεί και το σκεπτικό πίσω από το περιβόητο Άρθρο 16 του Συντάγματος που αποτρέπει την ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Ο πληθωρισμός - η ακρίβεια που παρατηρούμε σε βασικά αγαθά - των τελευταίων μηνών είναι πληθωρισμός κέρδους. Ή αλλιώς, είναι πληθωρισμός απληστίας. Επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται την αναταραχή στις αγορές για να διευρύνουν τα κέρδη τους.
Να ένα βατό θέμα να διαβάσετε στην παραλία: Μια ομάδα επιστημόνων θεωρεί ότι δεκάδες χιλιάδες ζώα διαθέτουν συνείδηση.
Κι ένα άρθρο για γερά στομάχια: Η ζωή ενός 11χρονου παιδιού στην εμπόλεμη Ουκρανία.
λίγη μουσική (;)
Πώς θα ήταν αν ο Freddie Mercury είχε τραγουδήσει το "My heart will go on" της Celine Dion; Η ΤΝ απαντά.
Πώς θα ήταν αν ο Frank Sinatra είχε τραγουδήσει το Bohemian Rhapsody των Queen; Η ΤΝ απαντά.
Μόνο σε μένα αυτή η χρήση της ΤΝ μου προκαλεί κάποιες... ηθικές ανατριχίλες;
Ένα παλιό βίντεο που ανακάλυψα πρόσφατα. Το καλοκαίρι του 2017 65.000 άνθρωποι καθώς περίμεναν να βγουν οι Green Day στη σκηνή, άκουγαν την "placeholder" μουσική να παίζει από τα ηχεία. Μέχρι που μπήκε το Bohemian Rhapsody.
