Το τέλος της ατομικής ιδιοκτησίας;

Η εποχή που δε θα σου ανήκει τίποτα αξίας

Το μακρινό 1998 (σχεδόν 26 χρόνια πριν - βαθιές ανάσες, πάρτε τον χρόνο σας), ο πατέρας μου και ο κατά εφτά χρόνια μεγαλύτερος αδερφός μου, επηρεασμένοι από το δημοφιλέστερο περιοδικό για υπολογιστές εκείνης της εποχής -το PC Master- επέστρεψαν από τον Παπασωτηρίου των Ιωαννίνων και έφεραν μαζί τους το βιντεοπαιχνίδι Riven. Το Riven ήταν η συνέχεια του πολύ πετυχημένου και διάσημου τότε adventure game Myst και ερχόταν μέσα σε ένα χάρτινο κουτί που έμοιαζε με ένα παχύ και ψηλό βιβλίο και μέσα περιείχε 5 (πέντε!) CD-ROM, ένα βιβλιαράκι/manual και διάφορα άλλα φυλλάδια.

Δε θυμάμαι καθόλου αν κάποιος τελικά ολοκλήρωσε εκείνο το παιχνίδι. Θυμάμαι αμυδρά τον εννιάχρονο εαυτό μου να παρακολουθεί με ευλάβεια τον αδερφό μου να παίζει, μαγεμένος από τις διαδοχικές εικόνες που προβάλλονταν στην οθόνη του υπολογιστή. Εκατομμύρια χρώματα και ήχοι και κινήσεις και τριδιάστατα αληθοφανή γραφικά. Δεν είμαι σίγουρος εάν εκείνο ήταν το σημείο της ζωής μου κατά το οποίο λάτρεψα τους υπολογιστές και τις δυνατότητές τους, αλλά θα μπορούσε να ήταν. Αυτό, ή ίσως η πρώτη φορά που είδα το έγχρωμο λογότυπο των Windows 95 να εμφανίζεται σε μια οθόνη δύο φορές μικρότερη αλλά και δύο φορές βαρύτερη από αυτή που κοιτάω σήμερα.

Ακολούθησαν κι άλλα παιχνίδια μετά από το Riven. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τα Age of Empires II, Revenant, Arcanum, Thief, Diablo II. Όλα σε παρόμοια μεγάλα, χάρτινα κουτιά με CD-ROM και βιβλιαράκια που εξηγούσαν τη μαγεία του παιχνιδιού και, βασικά, πώς να το παίξεις. Τα πράγματα άλλαξαν λίγο μετά το 2000 καθώς τα DVD-ROM άρχισαν να αντικαθιστούν τα CD - ένα DVD ισοδυναμούσε σε χωρητικότητα με τουλάχιστον έξι CD επομένως δεν υπήρχε πλέον η ανάγκη για μεγάλα, εύθραυστα, μισοάδεια κουτιά που έπιαναν τόσο χώρο. Οι νέες θήκες ήταν πλαστικές και μαζεμένες, περιείχαν ένα ή δύο DVD κι ένα ολιγοσέλιδο βιβλιαράκι που κι αυτό με τον καιρό ψηφιοποιήθηκε και μπήκε μέσα στα δισκάκια.

Κάποια από αυτά τα αντικείμενα τα έχουμε ακόμα. Βρίσκονται ίσως στα παιδικά μας δωμάτια ή σε κούτες καταχωνιασμένες στην αποθήκη. Ο υπολογιστής μου δε διαθέτει καν DVD-ROM πια, όμως είμαι βέβαιος πως εάν έβαζα έναν από αυτούς τους δίσκους σε έναν παλιότερο υπολογιστή με παλιότερο λειτουργικό σύστημα θα λειτουργούσε ακόμα. Πέρα από λειτουργικά, τα αντικείμενα αυτά μας ανήκουν. Μπορούμε να τα κάνουμε ό,τι θέλουμε - να τα πουλήσουμε, να τα χαρίσουμε ή να τα αντιγράψουμε.

---

Η Καθημερινή Φυσική συνεχίζει να υπάρχει γιατί άνθρωποι σαν κι εσάς την υποστηρίζουν. Εάν βρίσκετε τη δουλειά μας αξιόλογη παρακαλώ σκεφτείτε το ενδεχόμενο να την υποστηρίξετε στο Patreon ή αναβαθμίζοντας τη συνδρομή σας.

---

Κι έπειτα ήρθε το γρήγορο broadband internet. Υπήρξε μια μεταβατική περίοδος για τους περισσότερους, όπου, όντας πτωχοί πλην τίμιοι φοιτηταί, κατεβάζαμε παρανόμως μουσική, παιχνίδια και ταινίες και στη συνέχεια τα περνούσαμε σε DVD. DVD που τοποθετούσαμε ευλαβικά σε θήκες και κασετίνες και στη συνέχεια στριμώχναμε σε μια γωνιά του σπιτιού μακριά από το φως του ήλιου. Αν τύχαινε να βρεθούν πάλι στα χέρια μας τις περισσότερες φορές ήταν για να ξεσκονίσουμε το έπιπλο πάνω στο οποίο κάθονταν.

Νομίζω πως στο σπίτι μου πλέον δεν έχω ούτε έναν οπτικό δίσκο. Έχω αποθηκευμένα σε έναν δίσκο SSD κάτι εκατοντάδες τραγούδια που είχα μετατρέψει σε .mp3 πριν από τουλάχιστον 15 χρόνια, όμως δεν τα αγγίζω ποτέ. Ακούω όλη μου τη μουσική από το Spotify και το YouTube. Βλέπω τις περισσότερες σειρές και ταινίες σε streaming πλατφόρμες όπως το Netflix και το Disney+. Το οποίο, κακά τα ψέματα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι τρομερά βολικό. Μπορώ να συνεχίσω τη σειρά που παρακολουθώ από οποιαδήποτε συσκευή τυχαίνει να έχω στα χέρια μου, οπουδήποτε στον κόσμο. Μπορώ να ταξιδεύω και να βλέπω The Office στο αεροπλάνο μέσω του κινητού μου ή στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου σε μια τηλεόραση που δεν είναι καν δική μου. Δεν είναι απαραίτητο να κουβαλάω μαζί μου οπτικούς δίσκους (ή οποιοδήποτε άλλο μέσο αποθήκευσης) με την ελπίδα πως θα βρω εκεί που πάω μια συσκευή αναπαραγωγής. Δεν είναι απαραίτητο να μετατρέψω σε .mp3 όλους μου τους δίσκους και να δημιουργήσω CD με συλλογές για να ακούω μουσική στο αυτοκίνητο. Όλα βρίσκονται στο cloud. Απλώς συνδέω το κινητό μου και ανοίγω το Spotify.

Αλλά, φυσικά, όλο αυτό έχει ένα μεγάλο μειονέκτημα: Δε μου ανήκει τίποτα. Πληρώνω συνδρομή στο Spotify 12 μήνες τον χρόνο, όμως αν για οποιοδήποτε λόγο έναν μήνα δεν μπορώ να πληρώσω η συνδρομή αυτομάτως ακυρώνεται. Δεν μπορώ να ακούσω τα τραγούδια που έχω κατεβάσει στο κινητό μου ακόμα και αν με το πέρασμα των ετών έχω πληρώσει εκατοντάδες ευρώ. Επιπλέον, όλες αυτές οι πλατφόρμες απαιτούν μόνιμη, γρήγορη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Χωρίς αυτό είναι σαν να μην τις έχω. Αλλά ακόμα και αν έχω μόνιμη πρόσβαση στο ίντερνετ, ακόμα και αν πληρώνω κανονικά και στην ώρα της τη συνδρομή, δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως τα τραγούδια που ακούω θα υπάρχουν εκεί για πάντα ή ότι αν η εταιρία φαλιρίσει και βάλει λουκέτο, θα μου μείνει κάτι άλλο πέρα από ένα μάτσο άχρηστα ψηφιακά αρχεία με copyright προστασία που καμία άλλη εφαρμογή δεν μπορεί να ανοίξει. Το 2009 η Amazon διέγραψε το βιβλίο 1984 του George Orwell από τις Kindle συσκευές των ανθρώπων (το Kindle είναι το ebook reader της Amazon, κάτι σαν tablet αλλά με πιο ξεκούραστη οθόνη) γιατί συνειδητοποίησε πως δεν είχε τα δικαιώματα να το πουλάει. Αποζημίωσε μεν τους αγοραστές αλλά το συγκεκριμένο περιστατικό τονίζει αρκετά γλαφυρά το πρόβλημα: αγοράζοντας μέσω του Kindle δεν πληρώνεις για το ψηφιακό αντίγραφο του βιβλίου αλλά για το δικαίωμα να το κατεβάσεις στη συσκευή σου και να το διαβάσεις. Δεν μπορείς να το πουλήσεις ούτε να το μεταβιβάσεις, καθώς δε σου ανήκει το ίδιο το βιβλίο. Δε μου ανήκουν τα τραγούδια στο Spotify, οι σειρές στο Netflix και τα παιχνίδια στο Steam. Δεν αγοράζω τα ίδια τα προϊόντα αλλά το δικαιώμα να τα χρησιμοποιήσω.

Και δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς μπορεί αυτό το μοντέλο των συνδρομών να εξελιχθεί περαιτέρω. Γιατί να έχεις στην κατοχή σου ένα αυτοκίνητο όταν θα μπορείς να πληρώνεις μια μηνιαία συνδρομή για να χρησιμοποιείς ένα όποτε το χρειαστείς; Η Lime (η γνωστή εταιρία που έφερε τα ηλεκτρικά πατίνια στην Ελλάδα και μετά έφυγε άρον-άρον) ήδη προσφέρει σε κάποιες χώρες κάτι αντίστοιχο - με 5,99 τον μήνα μπορείς να χρησιμοποιείς τα πατίνια της με δωρεάν ξεκλείδωμα και 25% έκπτωση σε κάθε διαδρομή.

Να το πάμε ένα βήμα παραπέρα; Ας το πάμε. Το υγρό όνειρο της ύστερης καπιταλιστικής αγοράς είναι να μπορέσει να ελέγξει τη στέγαση. Οι μεγάλες εταιρίες, με τα μεγάλα κεφάλαιά τους και την ευνοϊκή δανειολειπτική τους ικανότητα, αγοράζουν το ένα σπίτι μετά το άλλο μετατρέποντάς τα σε AirBnB η διαμερίσματα προς ενοικίαση. Τα διαθέσιμα σπίτια προς πώληση μειώνονται, η ζήτηση αυξάνεται και οι τιμές εκτοξεύονται. [1] [2]

Εν τω μεταξύ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, είχαν την εξής φαεινή ιδέα: Συμμετοχική ιδιοκτησία! Δεν μπορείς να αγοράσεις ένα σπίτι; Κανένα πρόβλημα. Αγόρασε το 25% του σπιτιού και θα πληρώνεις ένα μειωμένο ενοίκιο για όσο καιρό μένεις μέσα. Μελλοντικά, σου λένε, μπορείς να αγοράσεις ένα μεγαλύτερο ποσοστό του σπιτιού - αν βέβαια η εταιρία που το έχει ενδιαφέρεται να το πουλήσει. Ποιος καθορίζει την τιμή πώλησης; Μα φυσικά αυτός που κατέχει το 75%. Έχεις κάποια εγγύηση πως δε θα σε πετάξει κανείς από ένα σπίτι που σου ανήκει κατά το ένα τέταρτο; Δε γνωρίζω το νομικό πλαίσιο αλλά δε θα στοιχημάτιζα στο ναι.

Κι ενώ ένα είδος οικονομίας κοινής χρήσης μπορεί να είναι ευεργετικό για το μέλλον και τον πλανήτη (χρειάζεται πραγματικά ο καθένας μας να κουβαλάει 2 τόνους σιδερικά μαζί του όπου πηγαίνει;), το σενάριο που εκτυλίσσεται μοιάζει λιγάκι να απομακρύνεται από το ιδεώδες του φιλελευθερισμού, βασικός πυλώνας του οποίου είναι η ατομική ιδιοκτησία, και θυμίζει ένα παλιότερο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία ανήκε σε μια μειονότητα και όλοι οι υπόλοιποι έπρεπε να δουλεύουν και να πληρώνουν φόρους για να κερδίζουν το δικαίωμά τους να υπάρχουν. Λεγόταν φεουδαρχία.

---