Γεια σας άνθρωποι. Ελπίζω αυτό το email να σας βρίσκει καλά. Για την ακρίβεια, ελπίζω να σας βρίσκει σε κάποια παραλία με έναν καφέ ή κοκτέιλ στο χέρι. Τα κεντρικά γραφεία του Κοσμικού Λάτε δουλεύουν πιο χαλαρά αυτόν τον μήνα κι έτσι, αντί για θεματικό γράμμα, σκέφτηκα να μαζέψω εδώ πέρα μερικά πράγματα που διάβασα αυτόν τον καιρό και ήθελα να μοιραστώ μαζί σας.
Αμφισβητώντας τη σύγχρονη οικονομική επιστήμη
Μου φαίνεται ενδιαφέρον (και ελαφρώς ελπιδοφόρο;) το ότι μπορείς πλέον να συναντήσεις σε mainstream μέσα κριτική στο επικρατές δόγμα της οικονομικής θεωρίας. Αν και το άρθρο δε γράφει κάτι φοβερά πρωτοποριακό (τουλάχιστον όχι κάτι που δεν έχετε διαβάσει κατά καιρούς και σε αυτό το newsletter), περιγράφει συνοπτικά τα πρώιμα στάδια μιας ενδεχόμενης αλλαγής παραδείγματος που παρατηρείται στον ακαδημαϊκό χώρο της οικονομικής επιστήμης. Τη συνειδητοποίηση, με άλλα λόγια, ότι τα οικονομικά διδάσκονται αποκομμένα από τις υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες, ανίκανα να δώσουν λύσεις σε σύγχρονα προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η ανισότητα.
Παρόμοια πράγματα μπορείτε να διαβάσετε στο νέο βιβλίο του ομότιμου καθηγητή πολιτικής οικονομίας του ΟΠΑ (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών), Θεόδωρου Λιανού, Το μέλλον του καπιταλισμού (Εκδόσεις Παπαζήσης, 2025).
Αν θέλετε να δείτε περισσότερη τέτοια εξαιρετικά στοιχειοθετημένη κριτική, προτείνω να ρίξετε μια ματιά και στο κανάλι Unlearning Economics, του οικονομολόγου Καχάλ Μόραν (Cahal Moran).
Μιας και πιάσαμε τα μη πρωτοποριακά πράγματα: ο καθηγητής ανθρωπολογίας Αγκουστίν Φουέντες (Agustin Fuentes) κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο με τίτλο Sex is a Spectrum: The Biological Limits of the Binary. Πώς καλύφθηκε αυτή η είδηση από τα ελληνικά μέσα;
Καθηγητής του Πρίνστον σοκάρει με το βιβλίο του: Το ανθρώπινο είδος δεν είναι δυαδικό.
Ο καθηγητής δε λέει βέβαια τίποτα σοκαριστικό. Αυτά τα πράγματα -το ότι δηλαδή το βιολογικό φύλο δε στριμώχνεται σε ένα αυθαίρετα καθορισμένο δυαδικό σύστημα- είναι κοινή γνώση για τους βιολόγους για πάρα πολλά χρόνια. Όσοι μπορεί να «σοκάρονται» από κάτι τέτοιο είναι αυτοί που συνήθως βρίσκουν ασφάλεια και παρηγοριά σε έναν συντηρητικό τρόπο σκέψης: οι απλουστευτικές, δυαδικές κατηγοριοποιήσεις προσφέρουν μια αίσθηση τάξης και προβλεψιμότητας σε έναν κόσμο πολύπλοκο. Όταν η επιστήμη έρχεται να πει «ξέρετε, η πραγματικότητα σπανίως μπαίνει στα κουτιά που επινοούμε για να κάνουμε ευκολότερη την επικοινωνία», κάποιοι το εκλαμβάνουν όχι ως μια νέα, συναρπαστική γνώση, αλλά ως μια απειλή για τη σταθερότητα της κοσμοθεωρίας τους.
Για τους υπόλοιπους και τις υπόλοιπες, η ποικιλομορφία της φύσης μας προκαλεί μονάχα δέος. Θα έχω τα μάτια μου ανοιχτά για κάποια ελληνική έκδοση του βιβλίου. Ενδιαφέρον, επίσης, φαίνεται και το βιβλίο του Φυλή, μονογαμία και άλλα ψέματα που σας λένε (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2020). Το έβαλα στην (ατελείωτη) λίστα με βιβλία που θέλω να διαβάσω.
Το ΟΠΑ κυκλοφόρησε πρόσφατα μια μελέτη σχετικά με την επίδραση της βραχυχρόνιας μίσθωσης (κοινώς AirBnB) στην αγορά των ακινήτων. Το αποτέλεσμα της μελέτης είναι μάλλον ανατρεπτικό: η ύπαρξη των AirBnB επηρεάζει ελάχιστα τις τιμές των ακινήτων (είτε τα ενοίκια, είτε της τιμές πώλησης) καθώς αποτελούν μόλις το 3% του συνόλου των σπιτιών. Αυτό που παίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο, λέει, είναι ένας αδιανόητος αριθμός από άδεια σπίτια: 2,28 εκατομμύρια. Ή αλλιώς το 34,65% των συνολικών ακινήτων.
Έχει ενδιαφέρον να της ρίξετε μια ματιά, αν και προσωπικά δεν είμαι απόλυτα πεπεισμένος για το συμπέρασμα. Μεταξύ του 2011 και του 2021 ο αριθμός των ακινήτων παρέμεινε λίγο πολύ ο ίδιος (6,36 εκ. το 2011, 6,58 εκ. το 2021), όπως και ο αριθμός των ακατοίκητων (2,24 εκ. το 2011, 2,28 εκ. το 2021). Τι άλλαξε και τα ενοίκια εκτοξεύτηκαν μέσα σε αυτή τη δεκαετία;
Ορίστε κι ένα άρθρο του Κάχαλ Μόραν που αναφέραμε παραπάνω σχετικά με την επιβολή περιορισμών στα ενοίκια.
Σε συνέχεια των ανατρεπτικών αποτελεσμάτων, τον προηγούμενο μήνα δημοσιεύθηκε η δεύτερη έρευνα του World Values Survey για την Ελλάδα. H WVS είναι μια μεγάλη κοινωνική έρευνα που τρέχει εδώ και δεκαετίες σε δεκάδες χώρες του κόσμου, με κοινές ερωτήσεις και κοινή μεθοδολογία παντού. Στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2017.
Υπάρχει μια γενικότερη αίσθηση (την οποία ασπάζομαι) ότι οι κοινωνίες του Παγκόσμιου Βορρά συντηρητικοποιούνται - το βλέπουμε από την άνοδο της ακροδεξιάς παντού στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Ωστόσο, φαίνεται ότι σε ορισμένα θέματα οι Έλληνες και οι Ελληνίδες απαντάνε περισσότερο προοδευτικά από το 2017. Για παράδειγμα, το ποσοστό των ανθρώπων που δήλωναν το 2017 ότι «δε θα ήθελαν για γείτονα άτομο διαφορετικής θρησκείας» ήταν 13,5%. Το 2025 είναι 7%. Το 2017, το ποσοστό που δήλωναν ότι δε θα ήθελαν για γείτονα κάποιον ομοφυλόφιλο ήταν 33,3%. Σήμερα είναι 19,2%. 75% συμφωνούν ότι «τα άτομα που ντύνονται, συμπεριφέρονται ή ταυτίζονται με το αντίθετο φύλο από αυτό με το οποίο έχουν γεννηθεί, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως οποιοσδήποτε άλλος».
Γνωρίζουμε βέβαια ότι σε τέτοιου τύπου έρευνες οι άνθρωποι λένε ψέματα. Χαρακτηριστικό είναι το ότι το 67,7% δηλώνει ευθαρσώς ότι ψηφίζει πάντοτε στις εθνικές εκλογές. Αυτό είναι ψέμα. Η συμμετοχή στις εκλογές είναι κάτι που μετριέται κάθε φορά και δεν έχει φτάσει ποτέ αυτό το ποσοστό τα τελευταία 16 χρόνια. Ίσως όμως δεν έχει και τόση σημασία. Φαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι μπορούν να καταλάβουν ποια είναι η «σωστή» απάντηση που πρέπει να δώσουν σε ερωτήσεις όπως οι παραπάνω, ακόμα και αν δεν την πιστεύουν εντελώς. Και αυτό από μόνο του ίσως λέει κάτι.
Αν έχετε λίγο χρόνο (είστε σε μια παραλία, ας πούμε, και χαζεύετε στο κινητό σας) σας προτείνω να διαβάσετε τη νέα ιστορία του The Pudding: 30 minutes with a stranger. Έβαλαν, λέει, για 30 λεπτά αγνώστους να συνομιλήσουν μεταξύ τους μέσω βιντεοκλήσης, για όποιο θέμα ήθελαν. Η πρόθεση ήταν να επιτρέψουν στους συμμετέχοντες να μιλήσουν με ανθρώπους που σπανίως θα έβρισκαν στον άμεσο κύκλο τους.
Το αποτέλεσμα μου φάνηκε βαθιά συγκινητικό.
10 σειρές για να δείτε αυτό το καλοκαίρι (ό,τι απέμεινε δηλαδή) σύμφωνα με το BBC.
Μήπως ελάχιστοι λογαριασμοί καταστρέφουν το ίντερνετ για όλα μας;
Και τέλος, ποιον πραγματικά εξυπηρετούν αυτές οι παράλογες στάσεις λεωφορείων που ξεφυτρώνουν στην Αθήνα;
Το Κοσμικό Λάτε Newsletter θα επιστρέψει από τον Σεπτέμβριο. Αν θέλετε να είστε στη λίστα με όσους και όσες το λαμβάνουν, αρκεί απλώς να εγγραφείτε παρακάτω. Αν μάλιστα θέλετε να γίνετε και μέλη για να συμμετέχετε σε όλα τα νέα πραγματάκια που ετοιμάζονται, μπορείτε να αγοράσετε και μια ετήσια συνδρομή με 15€.