Γιατί συζητάμε ακόμα για το αν η κλιματική αλλαγή είναι πρόβλημα;
Πρόσφατα, ένας Έλληνας δημιουργός περιεχομένου, με αμφιλεγόμενο ιστορικό και απόψεις, μοιράστηκε ένα βίντεο που βρήκε ενδιαφέρον με το κοινό που τον ακολουθεί. Σιγά τα ωά, θα μου πείτε. Τι το σημαντικό έχει αυτό; Το βίντεο προερχόταν από το YouTube κανάλι του Climate Discussion Nexus, έναν καναδικό οργανισμό ο οποίος, σύμφωνα με όσα αναφέρει1, «προσφέρει ένα φόρουμ για μια πιο ανοικτή συζήτηση για όλες τις πτυχές της κλιματικής αλλαγής, ιδίως για την καλύτερη χρήση των επιστημονικών πληροφοριών στη δημόσια συζήτηση και τη διαμόρφωση πολιτικής».
Πιο κάτω, στην παράγραφο που έχει να κάνει με τη χρηματοδότηση του πρότζεκτ, γράφει:
Οι ερωτήσεις σχετικά με τη χρηματοδότηση συχνά υπονοούν ή δηλώνουν ευθέως ότι παίρνουμε χρήματα από τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων και ότι αυτό θέτει με κάποιο τρόπο σε κίνδυνο την ακεραιότητά μας. Επειδή δεν πιστεύουμε ότι τα ορυκτά καύσιμα έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στο κλίμα, δεν θα αισθανόμασταν καθόλου άβολα να δεχτούμε δωρεές από ανθρώπους του ενεργειακού τομέα. Αντιθέτως, θεωρούμε ότι η ενεργειακή βιομηχανία του Καναδά είναι παγκόσμιος ηγέτης στα πάντα, από την τεχνολογία μέχρι τα περιβαλλοντικά και εργασιακά στάνταρ, συμβάλλοντας σημαντικά στον τρόπο ζωής μας, και πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι που την απαρτίζουν θα έπρεπε να υπερασπίζονται πιο σθεναρά αυτό που κάνουν. Συμπεριλαμβανομένου του κλικ στο παρακάτω κουμπί «Δωρεά».
Χμμμμμμμ 🤨.
Έκατσα, λοιπόν, να δω αυτό το βίντεο γιατί προφανώς πάσχω από τάσεις μαζοχισμού. Σε αντίθεση με τον συνάδελφο δημιουργό, δε βρήκα τίποτα το ενδιαφέρον. Όπως πολλά παρόμοια βίντεο αρνητών της κλιματικής αλλαγής, περιέχει έναν συνδυασμό από μισές αλήθειες, παραπλανητικούς ισχυρισμούς και ημιμάθεια, κεκαλυμμένα με ένα πέπλο αθώου προβληματισμού. Παρουσιαστής είναι ο Δρ. Τζον Ρόμπσον - και αν ο τίτλος του δόκτορος σας προϊδεάζει θετικά για τα όσα έχει να πει ως ειδικός, κάνετε λάθος: Ο Ρόμπσον έχει PhD στην Αμερικανική Ιστορία. Το οποίο, φυσικά, δεν το επισημαίνω για να υποστηρίξω ότι είναι απαραίτητα άσχετος με το θέμα της κλιματικής αλλαγής. Στην τελική, ούτε εγώ είμαι ειδικός στην κλιματική επιστήμη, ο ρόλος μου ανέκαθεν ήταν να διαβάζω και να προσπαθώ να σας μεταφέρω την επιστημονική συναίνεση. Όμως, όταν χρησιμοποιεί τον τίτλο του ως Δρ. για να μιλήσει για ένα θέμα το οποίο δεν άπτεται του κλάδου του και να δώσει έναν αέρα αυθεντίας στα λεγόμενά του, θεωρώ ότι είναι δίκαιο να του ασκήσουμε κριτική για αυτή του την επιλογή.
Το βίντεο θέτει 10 «προβληματισμούς». Για την ακρίβεια, τους αποκαλεί άβολα δεδομένα. Άβολα για ποιον; Μα για τους πολιτικούς, τους ακτιβιστές και τα mainstream media, φυσικά, που, για λόγους που δεν κάνει τον κόπο να αναφέρει, επιθυμούν να προκαλέσουν μαζική υστερία. Κάθε «σκεπτικιστικό» βίντεο που σέβεται τον εαυτό του οφείλει να έχει και λίγη εσάνς συνωμοσιολογίας - ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΠΟΥ ΔΕ ΘΕΛΟΥΝΕ ΝΑ ΜΑΘΕΤΕ!
Είμαι ο Τζον Ρόμπσον, και σε αυτό το fact check βίντεο θα εξετάσουμε τα 10 βασικά δεδομένα για την κλιματική αλλαγή, τα οποία πιθανότατα δεν σας έχουν πει ποτέ, τουλάχιστον όχι οι πολιτικοί, οι ακτιβιστές ή τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.
Δεν έχω τον χώρο, τον χρόνο, ούτε και τις γνώσεις, χωρίς ενδελεχές ψάξιμο, να καταρρίψω έναν έναν όλους τους ισχυρισμούς, θα σας μεταφέρω όμως δύο τρεις που πιστεύω ότι αντιπροσωπεύουν το vibe του βίντεο.
Η Καθημερινή Φυσική συνεχίζει να υπάρχει γιατί άνθρωποι σαν κι εσάς την υποστηρίζουν. Εάν βρίσκετε τη δουλειά μας αξιόλογη παρακαλώ σκεφτείτε το ενδεχόμενο να την υποστηρίξετε στο Patreon ή αναβαθμίζοντας τη συνδρομή σας.
Βρισκόμαστε σε μια μεσοπαγετώδη περίοδο
Το επιχείρημα αυτό είναι τόσο διαδεδομένο στον διάλογο για την κλιματική αλλαγή (από την πλευρά αυτών που την αμφισβητούν, δηλαδή) που πραγματικά είναι να απορείς σε ποιο παράλληλο σύμπαν «δεν μας το έχουν πει ποτέ». Θυμάμαι να διαβάζω παρόμοια πράγματα πριν από περίπου 10 χρόνια, όταν έφτιαχνα ένα από τα πρώτα βίντεο για το κανάλι.
Το κλίμα της Γης εναλλάσσεται μεταξύ ψυχρών περιόδων2 (γνωστές ως εποχές παγετώνων ή παγετώδεις περίοδοι - μπλε γραμμή) και θερμών (γνωστές και ως μεσοπαγετώδεις περίοδοι - κόκκινη γραμμή), ανά περίπου 100.000 χρόνια, για τα τουλάχιστον τελευταία 1.000.000 χρόνια. Η τελευταία από αυτές τις παγετώδεις περιόδους κορυφώθηκε πριν από περίπου 21.000 χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτών των κύκλων, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία έχει μεγάλες αυξομειώσεις.
Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια μεσοπαγετώδη υποπερίοδο μιας παγετώδους περιόδου (εφόσον στους πόλους υπάρχει ακόμα πάγος, από γεωλογικής σκοπιάς διανύουμε ακόμα μια εποχή παγετώνων). Με άλλα λόγια, είμαστε ακόμα κάτω από την γκρι γραμμή, σε ένα σύντομο και σχετικά θερμό διάλειμμα μιας γενικότερης ψυχρής περιόδου. Αυτό το διάλειμμα, υποστηρίζει ο Ρόμπσον, αναμένεται να τελειώσει σχετικά άμεσα και η παγκόσμια μέση θερμοκρασία θα αρχίσει πάλι να πέφτει.
Αυτό που αγνοεί ο Ρόμπσον, ή παραλείπει να αναφέρει, είναι ο μηχανισμός πίσω από αυτές τις αλλαγές. Οι διαφορές στη θερμοκρασία ξεκινούν, συνήθως, λόγω των κύκλων Μιλάνκοβιτς, δηλαδή σε αλλαγές στην τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο3. Το σχήμα της τροχιάς αλλάζει, η κλίση της Γης γύρω από τον άξονά της επίσης αλλάζει και ακόμα και η κατεύθυνση του άξονα δεν παραμένει σταθερή με την πάροδο του χρόνου. Όλες αυτές οι αλλαγές έχουν ως αποτέλεσμα να μεταβάλλονται τα ποσά ενέργειας (δηλαδή θερμότητας) που δέχεται η Γη από τον Ήλιο και, φυσικά, καθορίζει πόσο θερμός ή ψυχρός γίνεται ο πλανήτης.
Αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί για να εξηγήσει την τόσο μεγάλη διαφορά στις θερμοκρασίες. Η αύξηση της θερμοκρασίας που ξεκινά από τους κύκλους Μιλάνκοβιτς προκαλεί την απελευθέρωση CO₂ από τους ωκεανούς, καθώς οι θερμότεροι ωκεανοί μπορούν να συγκρατήσουν λιγότερο CO₂. Στη συνέχεια, το πρόσθετο CO₂ στην ατμόσφαιρα ενισχύει περαιτέρω τη θέρμανση μέσω του φαινομένου του θερμοκηπίου, το οποίο παγιδεύει τη θερμότητα και επιταχύνει την αύξηση της θερμοκρασίας. Πρόκειται, δηλαδή, για έναν βρόχο θετικής ανάδρασης (feedback loop). Η συγκέντρωση του CO₂ στην ατμόσφαιρα και η θερμοκρασία είναι δύο μεγέθη που πηγαίνουν χέρι χέρι.
Επομένως, όπως μπορείτε να καταλάβετε, όταν εκλύουμε υπέρογκες ποσότητες CO₂ (αλλά και άλλων αερίων θερμοκηπίου) στην ατμόσφαιρα, η θερμοκρασία θα ακολουθήσει ευθύς αμέσως την ίδια πορεία αύξησης. Η σχέση μεταξύ CO₂ και θερμοκρασίας είναι πολύ καλά μελετημένη και κατανοητή από τους κλιματικούς επιστήμονες και ενώ οι λεπτομέρειες του φαινομένου είναι αρκετά περίπλοκες, η γενική ιδέα δεν είναι.
Δεν υπάρχει συναίνεση
Είναι ασφαλές να πούμε ότι σχεδόν όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν ότι το CO₂ είναι ένα αέριο του θερμοκηπίου, δηλαδή ότι απορροφά μια στενή ζώνη υπέρυθρης ακτινοβολίας και τη διασκορπίζει, έχοντας έτσι δυνητικά θερμαντική επίδραση. Και σχεδόν όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν ότι ο κόσμος έχει θερμανθεί από τις αρχές του 1800, το οποίο, όπως σημειώθηκε, συνέπεσε με το τέλος μιας μικρής εποχής παγετώνων. Τέλος, οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι οι άνθρωποι επηρεάζουν το περιβάλλον της Γης, συμπεριλαμβανομένου, ενδεχομένως, και του κλιματικού συστήματος. Υπάρχει λοιπόν μια συναίνεση, αλλά εδώ τελειώνει η συναίνεση. Παρότι συχνά παρερμηνεύονται από ακτιβιστές και πολιτικούς, οι έρευνες που έχουν γίνει μεταξύ των επιστημόνων δείχνουν ότι, όταν αρχίζουμε να κάνουμε πιο λεπτομερείς και αμφιλεγόμενες ερωτήσεις, η συμφωνία διαλύεται γρήγορα, συμπεριλαμβανομένης και της ιδέας για το αν η κλιματική αλλαγή, είτε προκαλείται από τον άνθρωπο είτε όχι, αποτελεί πράγματι σοβαρό πρόβλημα για τον κόσμο.
Εδώ έχουμε μια κλασική περίπτωση μετάθεσης του τέρματος. Ο Ρόμπσον ξεκινάει το βίντεο αμφισβητώντας την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή (μιλώντας για παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περιόδους) και συνεχίζει με επιχειρήματα που, μέσες-άκρες, λένε το εξής: Εντάξει, ακόμα και αν υπάρχει μια συντριπτική συναίνεση πως η κλιματική αλλαγή συμβαίνει και προκαλείται από τους ανθρώπους - είναι πραγματικά τόσο μεγάλο πρόβλημα;
Τι να σου πω ρε Τζον ρε μπρο. Έτσι φαίνεται. Έχουν γραφτεί τόσα άρθρα και βιβλία πάνω σε αυτό το θέμα, έχουν μιλήσει και έχουν εκφραστεί από κάθε πλευρά του πλανήτη τόσοι χιλιάδες άνθρωποι που τονίζουν με αμέτρητους τρόπους γιατί δε θα ήταν καθόλου καλή φάση η παγκόσμια μέση θερμοκρασία να ανέβει πάνω από 3°C από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, που οτιδήποτε και αν γράψω εδώ πέρα θα είναι επιεικώς ανεπαρκές. Ναι, η κλιματική αλλαγή είναι μεγάλο πρόβλημα για τους ανθρώπους. Ποιες είναι αυτές οι έρευνες που δείχνουν ότι η συναίνεση διαλύεται γρήγορα όταν οι ερωτήσεις αφορούν τη σημαντικότητα του προβλήματος; Παραλείπει να τις αναφέρει.
Συνεχίζει με ένα επιχείρημα αχυράνθρωπου:
Το CO₂ έχει μόνο μια μικρή άμεση θερμαντική επίδραση. Κάποιοι πιστεύουν ότι πρόκειται για απλή φυσική: το CO₂ είναι διαφανές στο εισερχόμενο ορατό και υπεριώδες φως, αλλά όταν αυτή η ενέργεια απορροφάται από τη γη και τη θάλασσα και στη συνέχεια ακτινοβολείται πίσω, το CO₂ την απορροφά, τη διασκορπίζει και παγιδεύει μέρος της, αυξάνοντας τη θερμοκρασία του πλανήτη. Ωστόσο, πειράματα με κλιματικά μοντέλα, όπου το επίπεδο του CO₂ διπλασιάζεται χωρίς καμία άλλη αλλαγή, αποδίδουν μόνο περίπου έναν βαθμό θέρμανσης σε διάστημα 150 ετών, όπως φαίνεται σε αυτή την εικόνα από μια μελέτη του 1999 στο Journal of Climate. Για να επιτευχθεί η υψηλότερη θέρμανση που προβλέπεται από πολλά μοντέλα –για παράδειγμα, η ανώτερη γραμμή σε αυτό το γράφημα που δείχνει 3° θέρμανσης στην ίδια χρονική περίοδο– αυτές οι προσομοιώσεις πρέπει να περιλαμβάνουν σύνθετες, μη γραμμικές ανατροφοδοτήσεις. Ειδικότερα, ανατροφοδοτήσεις όπου η σχετικά μικρή θέρμανση από το CO₂ αυξάνει τους υδρατμούς στην ατμόσφαιρα, και αυτοί οι υδρατμοί, συμπεριλαμβανομένων των νεφών, παγιδεύουν περισσότερη θερμότητα, ενισχύοντας έτσι την αρχική επίδραση του CO₂.
Αυτό σημαίνει ότι η περισσότερη θέρμανση στα πειράματα των κλιματικών μοντέλων προέρχεται όχι άμεσα από το CO₂, αλλά από υποθετικές δευτερεύουσες διαδικασίες ανατροφοδότησης που είναι πολύ πιο περίπλοκες και αβέβαιες από την ίδια τη βασική, περίπλοκη φυσική του CO₂, που απορροφά και διασκορπίζει την υπέρυθρη ακτινοβολία. Δεν έχει ξεκαθαριστεί ποιες κλιματικές ανατροφοδοτήσεις υπάρχουν καν, πόσο μάλλον πόσο ισχυρές είναι. Και απέχουμε πολύ από το να υπάρχει ομοφωνία: διαφορετικά κλιματικά μοντέλα κάνουν πολύ διαφορετικές προβλέψεις, εν μέρει λόγω των υποθέσεων για τις ανατροφοδοτήσεις που ενσωματώνουν. Ωστόσο, με βάση το πόσο μικρή θέρμανση έχει παρατηρηθεί τα τελευταία 150 χρόνια σε σχέση με την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι το κλίμα της Γης απλώς δεν είναι τόσο ευαίσθητο στο CO₂.
Ξανά, δεν είμαι σίγουρος ποιοι είναι αυτοί οι κάποιοι που πιστεύουν ότι πρόκειται για απλή φυσική, αλλά θα υποστηρίξω με μεγάλη βεβαιότητα πως δεν υπάρχει κάποιος σοβαρός κλιματικός επιστήμονας που να πιστεύει πως η αύξηση της θερμοκρασίας οφείλεται αποκλειστικά στο CO₂, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το πώς αυτό επηρεάζει περαιτέρω το σύστημα μέσα από κύκλους ανατροφοδότησης. Για ακόμα μια φορά μπλέκει μισές αλήθειες με αόριστους ισχυρισμούς (υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα με πολύ διαφορετικές προβλέψεις - ποια; τι προβλέψεις κάνουν; γιατί διαφέρουν;) για να καταλήξει στο συμπέρασμα που θέλει.
Ποιο, όμως, είναι αυτό; Είναι η κλιματική αλλαγή κάτι που οφείλεται στον άνθρωπο ή είναι κάτι που συμβαίνει φυσικά; Είναι κάτι που συμβαίνει πραγματικά και οφείλεται στον άνθρωπο αλλά τελικά δεν είναι και τόσο μεγάλο πρόβλημα; Ή μήπως συμβαίνει και είναι πρόβλημα αλλά εξελίσσεται πιο αργά απ' ό,τι λένε τα μοντέλα; Σε ποιο σημείο συγκλίνουν αυτές οι θέσεις πέρα από την εξόφθαλμη άρνηση του προβλήματος με κάθε πιθανό τρόπο;
Οι επιστήμονες διαφωνούν σε διάφορα θέματα - και καλά κάνουν. Ο διάλογος και η διαφωνία είναι απαραίτητο συστατικό της επιστήμης. Και πράγματι, διαφορετικά μοντέλα κάνουν διαφορετικές προβλέψεις. Ο καιρός και το κλίμα είναι μη γραμμικά, χαοτικά συστήματα. Μικρά σφάλματα στις αρχικές συνθήκες μπορούν να οδηγήσουν σε πολύ μεγαλύτερα στη συνέχεια, τόσο που η μακροπρόθεσμη πρόβλεψη των μελλοντικών κλιματικών καταστάσεων είναι αδύνατη. Το μόνο που μπορούν να κάνουν τα κλιματικά μοντέλα είναι να προβλέψουν την κατανομή πιθανοτήτων των μελλοντικών πιθανών καταστάσεων του συστήματος. Όσο η γνώση μας γύρω από το κλίμα αυξάνεται και όσο τα ίδια τα μοντέλα εξελίσσονται, τόσο θα βελτιώνονται και οι προβλέψεις που αυτά παρέχουν. Όποιος χρησιμοποιεί την πολυφωνία στην επιστήμη ως επιχείρημα για να υπονομεύσει την επιστημονική διαδικασία είτε δεν καταλαβαίνει σε βάθος για τι πράγμα μιλάει, είτε οι σκοποί του είναι διαφορετικοί. Ή και τα δύο.
Γιατί συζητάμε ακόμα για αυτά τα πράγματα;
Νομίζω πως, περισσότερο απ' όλα, αυτό που με ενοχλεί σε τέτοιου τύπου τοποθετήσεις είναι η έπαρση των δημιουργών τους. Ο Ρόμπσον χρησιμοποιεί τακτικά φράσεις όπως «πράγματα που δε σας έχουν πει» ή «που δε θέλουν να ξέρετε», υπονοώντας πως ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι παραπλανημένο και αυτός πραγματοποιεί αγώνα για να τους ανοίξει τα μάτια και να τους καθοδηγήσει στον δρόμο της Αλήθειας.
Αυτή η ρητορική έχει ιδιαίτερη απήχηση γιατί προσφέρει την αίσθηση πως κρυφοκοιτάς πίσω από την κουρτίνα και αποκτάς κάποια μυστική γνώση, κάτι που ακούγεται δελεαστικό σε έναν κόσμο που βρίθει από αντιφατικές πληροφορίες και αβεβαιότητες. Αντί να ενισχύει την κατανόηση ή τον εποικοδομητικό διάλογο δημιουργεί πόλωση, όπου το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής υποβαθμίζεται σε ζήτημα πίστης. Ακόμη χειρότερα, υπονοεί ότι η επιστημονική κοινότητα ενεργεί συνωμοτικά, αποκρύπτοντας πληροφορίες ή χειραγωγώντας την αλήθεια.
Ο δημιουργός περιεχομένου που, κατά τα λεγόμενά του, βρήκε αυτό το βίντεο «πάρα πάρα ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ενδιαφέρον και eye opening» και σκέφτηκε να το μοιραστεί με τους εκατοντάδες ανθρώπους που ακολουθούν το προφίλ του, ήταν ο Mikeius. Όταν ο Στάμος τον εξέθεσε στο δικό του προφίλ, The Mad Scientist, η υπερασπιστική του γραμμή ήταν ένα πασίγνωστο εργαλείο που χρησιμοποιούν τακτικά οι δημαγωγοί: υποστήριξε πως ο ίδιος απλώς θέτει ερωτήσεις και αυτό που τον ενδιαφέρει δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο διάλογος πάνω στο θέμα. Αυτός είναι ένας τρόπος να κάνεις τους ισχυρισμούς σου (ή, τέλος πάντων, αυτούς του βίντεο), έμμεσα αποδεκτούς, παρουσιάζοντάς τους ως ερωτήσεις και όχι ως δηλώσεις. Μετατοπίζει, με άλλα λόγια, το βάρος της απόδειξης στους υπόλοιπους, καλώντας τους να αιτιολογήσουν γιατί οι αρχικοί ισχυρισμοί είναι λάθος, χωρίς ο ίδιος να αποσαφηνίζει ποτέ τι βρήκε τόσο ενδιαφέρον και eye opening. Κι εγώ έπεσα στην παγίδα του 😮💨.
Κάποια στιγμή πρέπει να μιλήσουμε για την ευθύνη που φέρουν οι άνθρωποι που έχουν δημόσιο λόγο και απευθύνονται σε μεγάλο κοινό. Ειδικά όταν αυτοπροσδιορίζονται ως επικοινωνοί της επιστήμης.
Η συνεχής αμφισβήτηση για το αν η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική ή αν αποτελεί πρόβλημα δεν είναι απλώς ανούσια και κουραστική, είναι και επιζήμια. Καθώς τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν σαφώς ότι η κλιματική αλλαγή συμβαίνει και ότι οφείλεται κατά κύριο λόγο στις ανθρώπινες δραστηριότητες, η εστίαση σε αμφιβολίες γύρω από την ύπαρξή της ή τη σημαντικότητα του προβλήματος αποπροσανατολίζει από την ουσία: την ανάγκη για άμεση και αποτελεσματική δράση. Η συνέχιση αυτής της «συζήτησης» εξυπηρετεί μονάχα όσους έχουν συμφέροντα που συμβαδίζουν με τη διατήρηση τους στάτους κβο ακριβώς ως έχει.
Άλλωστε, η αμφιβολία είναι το προϊόν τους.
Ευχαριστώ!