Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι;

Όπου η άγνοια είναι ευτυχία, είναι ανοησία να είσαι σοφός

Σε ένα από τα meetup που κάναμε με τα παιδιά από τον Discord server λίγο μετά την αλλαγή του χρόνου κάποια στιγμή έπεσε στο τραπέζι η περίφημη φράση «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι», την οποία προσπαθήσαμε να συζητήσουμε μετά μουσικής υπόκρουσης και υπό την επήρεια αλκοόλ. Η φράση από μόνη της έχει γλωσσολογικό ενδιαφέρον, όμως μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν σίγουρα οι σκέψεις που τη συνοδεύουν και η ερμηνεία που της δίνει το κάθε άτομο.

«Μακάριος» είναι ο ευτυχισμένος. Αυτός που δεν έχει βάσανα και έγνοιες. Το «πτωχός τω πνεύματι», από την άλλη, θα μπορούσε να σημαίνει πολλά πράγματα. Σύμφωνα με κάποιους είναι ο διανοητικά ανάπηρος, ο άνθρωπος που πάσχει από κάποια νευροαναπτυξιακή διαταραχή. Η θεολογική ερμηνεία (άλλωστε η φράση προέρχεται από θεολογικό κείμενο - Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι διότι δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών) χαρακτηρίζει έτσι τον άνθρωπο που, ανεξάρτητα από την κοινωνική και οικονομική του θέση, θεωρεί τον εαυτό του φτωχό έναντι του μεγαλείου του θεού. Υποθέτω, όμως, πως για τους περισσότερους η φράση εκφράζει το νοηματικά παραπλήσιο στα αγγλικά «Ignorance is bliss» («Η άγνοια είναι ευτυχία» σε αυστηρή μετάφραση) του ποιητή Thomas Gray από το ποίημα Ode on a Distant Prospect of Eton College. Εκεί, γράφει:

Όπου η άγνοια είναι ευτυχία, είναι ανοησία να είσαι σοφός.

Ο στίχος υποδηλώνει ότι σε ορισμένες καταστάσεις η μη γνώση της αλήθειας μπορεί να είναι προτιμότερη για την ψυχική μας ηρεμία. Θα θεωρήσουμε λοιπόν, για χάρη της συζήτησης, πως πτωχός τω πνεύματι είναι ο άνθρωπος που επιλέγει την άγνοια και όχι αυτός που για οποιονδήποτε λόγο αδυνατεί να κατανοήσει πλήρως την πραγματικότητα. Η ευτυχία που αναφέρεται στον στίχο είναι η γαλήνη του νου που προέρχεται από μια ζωή στην άγνοια, προστατευμένη από τις σκληρές αλήθειες που μπορεί να φέρει η πραγματικότητα. Η επιδίωξη της γνώσης, όσο ευγενής κι αν είναι ή θεωρείται ότι είναι, συνήθως επιφέρει και το βάρος της επίγνωσης. Το οποίο, καμιά φορά, μπορεί να είναι δύσκολο φορτίο.

Αυτό το γράμμα είναι δωρεάν και μπορεί να παραμένει έτσι χάρη στην υποστήριξη μιας μικρής μερίδας αναγνωστών. Αν θέλετε να βοηθήσετε την Καθημερινή Φυσική να συνεχίσει να υπάρχει μπορείτε τώρα να αποκτήσετε συνδρομή με μόλις 15€ τον χρόνο.

Είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι ανέκαθεν εκτιμούσαν τη γνώση. Ίσως αυτό να έχει κάποια εξελικτική αιτιολόγηση - όταν το είδος μας ήταν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες η γνώση ήταν δυσεύρετη και εξαιρετικά χρήσιμη. Το να γνωρίζεις ποιο μανιτάρι είναι δηλητηριώδες και ποιο όχι μπορεί να κάνει τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Όπως και το να γνωρίζεις ποια ουσία έχει αναλγητική ή αντισηπτική δράση. Ανέκαθεν θαυμάζαμε τους ανθρώπους που έχουν κατακτήσει τη γνώση, που είναι επιστήμονες ή φιλόσοφοι, που έχουν σπουδάσει ή έχουν διαβάσει πολλά βιβλία και γνωρίζουν πολλά πράγματα. Ενστικτωδώς θεωρούμε ότι η γνώση, εφόσον αξιοποιηθεί με έναν τρόπο που κινείται μέσα στα πλαίσια της επικρατούσας ηθικής, θα κάνει τη ζωή μας καλύτερη. Θα τολμήσω να πω ότι είναι και ο λόγος που κάνουμε ψυχοθεραπεία. Σκαλίζουμε και αναμοχλεύουμε το παρελθόν, συζητάμε για τις σκέψεις και τις επιθυμίες μας με στόχο να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας και με την ελπίδα πως η γνώση που θα αποκτήσουμε θα κάνει τη ζωή μας πιο ευτυχισμένη ή ίσως ευκολότερη. «Η γνώση είναι δύναμη» είχε γράψει ο φιλόσοφος Φράνσις Μπέικον το 1597, λίγες δεκαετίες μετά την απαρχή της επιστημονικής επανάστασης που συμβατικά τοποθετείται στο 1543, το έτος έκδοσης του έργου του Νικόλαου Κοπέρνικου.

Φυσικά, δε θα μπορούσα κι εγώ να έχω διαφορετική άποψη - αλλιώς γιατί να ξεκινούσα ένα κανάλι διάχυσης γνώσης; Και θα μπορούσα να επιχειρηματολογήσω επί αυτού, να σας πω για πολλοστή φορά πως έχουμε οικοδομήσει μια κοινωνία πάνω στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Η γνώση πάνω σε αυτούς τους τομείς δεν είναι απλώς χρήσιμη, είναι μάλλον απαραίτητη εάν θέλουμε να συνεχίσουμε να υπάρχουμε και να βοηθήσουμε περισσότερους ανθρώπους να ξεφύγουν από τον πόνο και τη δυστυχία. Οι άνθρωποι χωρίς τα απαραίτητα γνωστικά εργαλεία δεν έχουν τρόπο να γνωρίζουν τι να πιστέψουν, ποιες πληροφορίες είναι καλές και ποιες όχι. Δεν μπορούν να κρίνουν λογικά τις ιατρικές εξελίξεις ή τις περιβαλλοντικές ανησυχίες. Εξαρτώνται από τρίτους και βρίσκονται στο έλεος εκείνων που επιθυμούν να τους χειραγωγήσουν. Οι πολιτικοί και οι εταιρείες εκτοξεύουν στατιστικές κατά πάσα κατεύθυνση γνωρίζοντας πως η πλειονότητα των ανθρώπων δυσκολεύεται να ξεχωρίσει την αλήθεια απ' το ψέμα. Σε αυτό το πλαίσιο υποθέτω πως μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι η άγνοια δε φέρνει την ευτυχία.

Μου φαίνεται όμως κάπως αστείο το πόσο επιλεκτικοί είμαστε ως προς τη γνώση που θεωρούμε σημαντική και θέλουμε να κατέχουμε. Αγνοούμε επιδεικτικά εκείνη που μπορεί να μας φέρει αντιμέτωπους με τις συνέπειες των επιλογών μας. Καθώς βρίσκομαι στο ζεστό μου σπιτάκι και γράφω ετούτο το γράμμα, γουλιάζω με ευχαρίστηση τον καφέ μου. Πώς έφτασε αυτός ο καφές στο σούπερ μάρκετ; Σε τι συνθήκες εργάστηκαν οι άνθρωποι που τον καλλιέργησαν; Δεν έχω ιδέα 🤷. Ή μάλλον όχι. Έχω κάποια ιδέα, κάπου έχει πάρει το μάτι μου και το αφτί μου ιστορίες για τις καλλιέργειες καφέ στη Λατινική Αμερική. Απλώς, να, δε γνωρίζω με σιγουριά. Για να αποφύγω το βάρος της επίγνωσης παραμένω σκόπιμα αδαής. Και τον περισσότερο καιρό δε με απασχολεί καν αυτή η άγνοια. Αδιαφορώ σκόπιμα για τη σκόπιμη άγνοιά μου!

Δε γνωρίζω επίσης ποιος και πού και πώς έραψε τα ρούχα που φοράω, πόσο πληρώθηκε για την εργασία του και εάν επρόκειτο για κάποιον ενήλικα που βρέθηκε εκεί γιατί δεν είχε άλλη επιλογή ή κάποιο παιδί στρυμωγμένο σε ένα υπόγειο. Δε γνωρίζω (δηλαδή, όπως και με τον καφέ, παραμένω σκόπιμα αδαής) πώς μεγάλωσε το κοτόπουλο που έφαγα για μεσημεριανό, τι το τάισαν, τι ψέκασαν στα λαχανικά της σαλάτας μου. Θα μπορούσα να μάθω περισσότερα γι' αυτά τα πράγματα; Μάλλον ναι. Θα άλλαζε άμεσα η νεοαποκτηθείσα γνώση τις επιλογές που κάνω; Χλωμό. Θα έκανε ουσιαστική διαφορά στον κόσμο μια τέτοια αλλαγή; Συζητήσιμο.

Υπάρχουν και άλλα πράγματα τα οποία θα προτιμούσα να αγνοώ. Θα προτιμούσα να μη γνωρίζω πότε και πώς θα πεθάνω. Ευχαριστώ, δε θα πάρω - μια τέτοια γνώση θα μου προκαλούσε μονάχα αγωνία. Θα προτιμούσα να μη γνωρίζω όλες τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για το ερωτικό παρελθόν της συντρόφου μου. Ή των γονιών μου 😬. Ή οποιουδήποτε, εδώ που τα λέμε. Δεν είναι επίσης ανάγκη να ξέρω όλες τις ενδόμυχες σκέψεις των ανθρώπων που συναντάω. Όλα τα πράγματα που σκέφτονται για εμένα ή για τους άλλους.

Τελικά, το ότι είμαι σε θέση να ασκώ επιλεκτική άγνοια φαίνεται να προέρχεται από το γεγονός πως στέκομαι σε μια προνομιούχα θέση απέναντι σε ορισμένες εμπειρίες. Δεν είμαι κοτόπουλο (ξέρω, σοκαριστικό), επομένως δε με απασχολούν ιδιαίτερα οι συνθήκες διαβίωσης των συμπαθέστατων πουλερικών. Μπορώ να αγνοήσω τις συνέπειες και την εμπειρία του ρατσισμού γιατί δεν ανήκω σε κάποια μειονότητα και δεν έχω ζήσει στο εξωτερικό. Μπορώ να αγνοήσω τον φόβο του να περπατάω μόνος στον δρόμο αργά το βράδυ γιατί είμαι άντρας. Μπορώ να αγνοήσω το επίπεδο της ανησυχίας και της ανασφάλειας του να μην έχω να πληρώσω το ενοίκιο γιατί είμαι σχετικά οικονομικά ασφαλής (και γιατί δεν έχω ενοίκιο).

Η άγνοια είναι προβληματική όταν τη χρησιμοποιούμε ως δικαιολογία για αδράνεια και διάχυση της ευθύνης. Όταν κλείνουμε σκόπιμα τα μάτια μας, γνωρίζοντας ότι αν τα ανοίγαμε θα βλέπαμε κάτι για το οποίο θα έπρεπε να δράσουμε, μήπως επιτρέπουμε να διαπραχθεί κάθε είδους αδικία; Το σύνθημα «η σιωπή είναι συνενοχή» μπορεί να ακούγεται αφοριστικό, και ενίοτε να είναι, όμως πηγάζει από την ίδια σκέψη. Η επίκληση στην άγνοια υπήρξε υπερασπιστική γραμμή για κάθε είδους κακό σε όλη την ανθρώπινη ιστορία και ναι, θα φέρω ως παράδειγμα το Ολοκαύτωμα.

Κατανοώ ότι αν είχαμε απόλυτη επίγνωση κάθε προβλήματος, κάθε αδικίας και κάθε πόνου σε αυτόν τον κόσμο, δε θα μπορούσαμε να σηκωθούμε απ' το κρεβάτι. Ούτε θα μπορούσαμε να ελπίζουμε ποτέ ότι θα γνωρίζουμε τα πάντα για τα πάντα. Ενίοτε θα χρειαστεί να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας, περνώντας μικρά ή μεγαλύτερα διαστήματα αδαούς ανάπαυλας. Αλλά τουλάχιστον, ας απομακρύνουμε τα χέρια μας από τα μάτια μας και τα δάχτυλα από τα αυτιά μας και ας επιτρέψουμε ενίοτε στον εαυτό μας να κινητοποιηθεί. Ίσως η αφοσίωση σε έναν σκοπό μεγαλύτερο από τον εαυτό μας να παίξει σημαντικότερο ρόλο για την ευτυχία μας από μια σκόπιμη, παρηγορητική, αλλά βραχυπρόθεσμη άγνοια.

🙈🙉🙊

Μια ενδιαφέρουσα και εύγλωττη ανάλυση του παραπάνω θέματος μπορείτε να δείτε και από την υπέροχη Abigail Thorn στο κανάλι Philosophy Tube.

Το Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚ) έρχεται να μας πει αυτό που τα περισσότερα που έχουν ταξιδέψει λιγάκι ή έχουν μείνει στο εξωτερικό έχουν βιώσει από πρώτο χέρι. Οι τιμές στα σούπερ μάρκετ της Ελλάδας είναι αδικαιολόγητα υψηλές.

Τα δομικά προβλήματα της εγχώριας αγοράς είναι τέτοια που μέτρα όπως το πλαφόν στο περιθώριο κέρδους ή το «καλάθι του νοικοκυριού», το οποίο σύμφωνα με τις αλυσίδες των σούπερ μάρκετ δεν έχει πλέον την απήχηση που είχε αρχικά στους καταναλωτές, δεν αρκούν για να ανατρέψουν την κατάσταση, ενώ αποτυπώνονται σε ένα ακόμη στοιχείο: παρά το γεγονός ότι ανατιμήσεις έχουν καταγραφεί σε πολλές κατηγορίες προϊόντων και στις άλλες χώρες τις οποίες εξετάζει το ΙΕΛΚΑ –άλλωστε ο πληθωρισμός μαστίζει την παγκόσμια οικονομία από τα μέσα του 2021– αυτές είναι μικρότερες από τις αντίστοιχες που έχουν γίνει στην Ελλάδα.

Ένα σκληρό αλλά εκτενές αφιέρωμα στην οδική ασφάλεια της χώρας μας. Όλο το άρθρο έχει ενδιαφέρον και σας πρότεινω να το διαβάσετε προσεκτικά όμως ειδικά κάποια στοιχεία μου φαίνονται απολύτως αδιανόητα:

• 50% των Ελλήνων οδηγών ξεχνούν να βγάλουν φλας

• 44% δε δένουν πάντα τη ζώνη τους

• 50% κολλάνε εσκεμμένα στο αυτοκίνητο του οδηγού που τους εκνευρίζει

• 24% (ένας στους τέσσερις!) κατεβαίνουν από το αυτοκίνητό τους για να διαπληκτιστούν με άλλον οδηγό!

Σε αυτό το σημείο ίσως χρειάζεστε κάτι να γελάσετε. Είμαι εδώ για εσάς. Ορίστε ένα ξεκαρδιστικό bit του κωμικού Rhys James με ένα απροσδόκητα υπέροχο payoff.

Με αφορμή τη στέψη της λέξης "rizz" από το Oxford University Press ως "λέξη της χρονιάς", ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης γράφει κάποιες σκέψεις για τον ρόλο της αυθεντικότητας στην πολιτική.

Ένα βίντεο που έγινε viral πρόσφατα στο Tik Tok δείχνει έναν βετεράνο του πολέμου του Βιετνάμ να εξηγεί με θαυμαστή σαφήνεια τον παραλογισμό που βίωσε. Συμπτωματικά, προς το τέλος του βίντεο αχνοφαίνεται πίσω από τις λέξεις ο αμυντικός μηχανισμός “Ignorance is bliss”.

Η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, λέει αυτό το άρθρο, ήταν ένα κοινωνικό και οικονομικό άλμα για την ανθρωπότητα, μια εξέλιξη που είχε ευεργετικά αποτελέσματα για όλους. Όμως, καθώς ο ρόλος των ανδρών άρχισε να αποκαθηλώνεται (δικαίως) από την απόλυτη κυριαρχία, στη θέση του έμεινε ένα κενό που η κοινωνία δεν είναι σίγουρη πώς πρέπει να καλύψει.