Ποιο χάπι θα επέλεγες;
Κόκκινο ή μπλε;
Η κατάσταση έχει ως εξής:
Ένα τυραννικό, υπερφυσικό ον (σαν τον Thanos, ας πούμε) υποχρεώνει την ανθρωπότητα να επιλέξει ανάμεσα από δύο χάπια: Ένα μπλε ή ένα κόκκινο.
💊 Αν περισσότεροι από τους μισούς πάρουν το μπλε χάπι, όλοι ζουν.
💊 Αν όχι, αυτοί που πήραν το κόκκινο χάπι επιβιώνουν ενώ οι υπόλοιποι πεθαίνουν.
Σας καλώ να πάρετε λίγο χρόνο και να το σκεφτείτε πριν διαβάσετε τη συνέχεια. Επιλέξτε ένα χάπι. Στο τέλος του κειμένου θα βρείτε ποια απάντηση επικράτησε από ένα Twitter poll με 68,774 ψήφους.
Επιλέξατε το κόκκινο χάπι
Για όσους και όσες επέλεξαν το κόκκινο χάπι, η απάντηση ίσως μοιάζει προφανής: «Αν πάρω το κόκκινο χάπι, θα ζήσω. Αν πάρω το μπλε χάπι ίσως και να μη ζήσω - αναλόγως με το τι θα επιλέξουν οι υπόλοιποι. Θα ήθελα να συνεχίσω να ζω, επομένως η μόνη ορθολογική επιλογή για τον εαυτό μου είναι να πάρω το κόκκινο χάπι».
Αυτή η προσέγγιση είναι, φυσικά, απολύτως λογική. Το μόνο που έχει να κάνει όποιος και όποια θέλει να ζήσει, είναι να πάρει το κόκκινο χάπι. Το δίλημμα θα μπορούσε να διατυπωθεί με ελαφρώς διαφορετικό τρόπο για να κάνει ακόμα πιο ξεκάθαρη αυτή τη θέση:
💊 Αν επιλέξεις το μπλε χάπι θα πεθάνεις, εκτός κι αν περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους το επιλέξουν επίσης.
💊 Αν επιλέξεις το κόκκινο χάπι θα ζήσεις ό,τι κι αν γίνει.
Υπάρχουν δύο σενάρια που οδηγούν στο αποτέλεσμα όπου όλοι επιβιώνουν: Ο πρώτος είναι περισσότεροι από τους μισούς (>50%) να επιλέξουν το μπλε χάπι, ανεξάρτητα από το τι έκαναν οι υπόλοιποι. Ο δεύτερος είναι όλοι οι άνθρωποι (100%) να επιλέξουν το κόκκινο.
Επομένως, γιατί να μην πάρουν όλοι το κόκκινο χάπι; Ποιος άνθρωπος έχοντας σώας τας φρένας θα επέλεγε οτιδήποτε άλλο; Το μπλε χάπι δεν παρέχει κάποια επιπλέον αξία αλλά αντιθέτως, εισάγει ένα ρίσκο στη συνθήκη το οποίο θα μπορούσε εύκολα να αποφευχθεί. Αν το 100% των ανθρώπων επιλέξει το κόκκινο χάπι κανείς δε θα πεθάνει, με το επιπρόσθετο όφελος ότι κανείς δε ρισκάρει τη ζωή του. Αυτή είναι μια απόφαση που, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει, λαμβάνουμε συνεχώς σε παρόμοιες περιπτώσεις καθημερινά. Δεν πηδάμε μπροστά από κινούμενα αυτοκίνητα, δεν βουτάμε από έναν γκρεμό χωρίς αλεξίπτωτο και δε βάζουμε το χέρι μας στην πρίζα. Με εκατοντάδες μικρές καθημερινές αποφάσεις επιλέγουμε τη ζωή και όχι τον θάνατο.
Το κόκκινο χάπι είναι η σαφής ορθολογική επιλογή όταν το δίλημμα προσεγγίζεται από μια ατομικιστική σκοπιά. Πόσο ρεαλιστικό είναι όμως να περιμένουμε ότι το 100% των ανθρώπων θα κάνει αυτή την «ορθολογικά σωστή» επιλογή;
Επιλέξατε το μπλε χάπι...
...όπως κι εγώ, όταν πρωτοδιάβασα το δίλημμα. Το ένστικτό μου μού υπαγόρευσε να ακολουθήσω μια λογική διλήμματος του φυλακισμένου, όπου η συνεργατική προσέγγιση είναι η βέλτιστη για όλους τους εμπλεκόμενους. Τώρα, προσπαθώντας να περισώσω ό,τι αξιοπρέπεια μου έχει απομείνει, θα τολμήσω να πω ότι σε ένα πραγματικό σενάριο στο οποίο η ζωή μου εξαρτιόταν από την επιλογή μου, θα το σκεφτόμουν λίγο καλύτερα και δε θα απαντούσα με την πρώτη σκέψη που ξεπήδησε στο μυαλό μου.
Υπάρχουν, επομένως, τέσσερα σενάρια που θα έκαναν κάποιον να επιλέξει το μπλε χάπι:
👉 Δεν κατάλαβε το διακύβευμα του διλήμματος κι έκανε λάθος.
👉 Δεν ήταν σε θέση να καταλάβει το διακύβευμα του διλήμματος καθώς πάσχει από κάποια νοητική ή ψυχική διαταραχή.
👉 Κατάλαβε το διακύβευμα και επέλεξε να πεθάνει γιατί βιώνει ένα παροδικό καταθλιπτικό επεισόδιο.
👉 Κατάλαβε το διακύβευμα κι έπειτα από ψύχραιμη και προσεκτική ανάλυση, επέλεξε να πεθάνει.
Λαμβάνοντας υπόψη τις τρεις πρώτες περιπτώσεις, θα μπορούσαμε να επιχειρηματολογήσουμε ότι το μπλε χάπι είναι η περισσότερο ηθική επιλογή. Προστίθεται, έτσι, ένα πέμπτο σενάριο, κατά το οποίο επιλέγουμε το μπλε χάπι έχοντας κατανοήσει όλα τα προηγούμενα σενάρια και ευελπιστόντας πως θα γείρουμε τη ζυγαριά προς τη μεριά που όλοι οι άνθρωποι θα ζήσουν, ανεξάρτητα από την επιλογή που έκαναν. Παίρνοντας το κόκκινο χάπι διασφαλίζουμε μεν την επιβίωσή μας, ενδεχομένως όμως να καταδικάζουμε σε θάνατο τους ανθρώπους που πήραν το μπλε χάπι από λάθος, αφέλεια ή υπό το βάρος συναισθηματικής δυσφορίας. Σε τι βαθμό θα έπρεπε να αισθανόμαστε υπεύθυνοι για τις επιλογές των άλλων; Αυτή η ερώτηση, στο συγκεκριμένο πλαίσιο, δεν έχει εύκολη απάντηση.
Όταν θέτεις στους ανθρώπους ένα τέτοιο δίλημμα, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα υπάρξει πόλωση και διχογνωμία. Είναι αδύνατο να επιτευχθεί 100% συντονισμός σε οτιδήποτε, πόσο μάλλον όταν το ερώτημα μας φέρνει αντιμέτωπους με την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και το πώς τοποθετούμαστε μέσα στην κοινωνία.
Μπροστά στον σκόπελο της απόλυτης συμφωνίας, η επίτευξη συντονισμού κατά το ήμισυ μοιάζει σχετικά εύκολη - ειδικά όταν η επιλογή είναι περισσότερο κοινωνικά επωφελής. Ωστόσο, αν το μπλε απαιτούσε υψηλότερο ποσοστό συμφωνίας, 60 ή και 70 τοις εκατό, η κατάσταση γίνεται σαφώς πιο δύσκολη και προκύπτουν περισσότερα ερωτήματα: Θα έπρεπε να συνεχίζουμε να επιμένουμε στο μπλε χάπι και να προσπαθούμε για το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα, ακόμα και αν χρειαστεί να πεθάνουμε γι' αυτόν τον σκοπό; Ή μήπως θα έπρεπε να ακολουθήσουμε μια τακτική του λιγότερου κακού, επιχειρώντας να πείσουμε όσους περισσότερους ανθρώπους γίνεται να επιλέξουν το κόκκινο χάπι και μειώνοντας έτσι τις απώλειές μας στο ελάχιστο;
Αν το δίλημμα του φυλακισμένου αφορά την ικανότητα κάποιου να σκέφτεται ορθολογικά στο πλαίσιο των επιλογών των άλλων, το δίλημμα του χαπιού εστιάζει περισσότερο στο πώς αντιλαμβανόμαστε τις συνέπειες του να είμαστε ορθολογιστές σε έναν κόσμο που δεν είναι όλοι (ή τουλάχιστον βασίζονται σε διαφορετικά αξιώματα λογικής) και σε ποιον βαθμό πιστεύουμε ότι αξίζουν την ενσυναίσθησή μας.
Και τι γίνεται με εκείνους που επέλεξαν να πεθάνουν; 💀
Είναι δύσκολο να υποστηριχθεί πειστικά αυτή τη θέση, ωστόσο την καταγράφω για τα πρακτικά. Αν δεχτούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που πραγματικά επιθυμούν να πεθάνουν, η επιλογή τους να πάρουν το μπλε χάπι δεν είναι απλώς αποτέλεσμα λάθους ή έλλειψης κατανόησης. Είναι μια συνειδητή απόφαση, μια θέση απέναντι στη ζωή που φαίνεται να συγκρούεται με την προσπάθεια των υπόλοιπων να επιβιώσουν.
Είμαστε υποχρεωμένοι να σεβαστούμε αυτήν τους την επιθυμία και να πάρουμε το κόκκινο χάπι, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι ενδεχομένως κάποιοι άνθρωποι που επέλεξαν κατά λάθος το μπλε χάπι θα πεθάνουν; Η απάντηση μού μοιάζει προφανής: Όχι. Όσοι θέλουν να πεθάνουν θα πρέπει να επιλέξουν έναν άλλον τρόπο να το κάνουν, κάποιον που δε θέτει σε κίνδυνο (έστω έμμεσα), τη ζωή άλλων ανθρώπων.
Έχοντας διαβάσει τώρα όλα τα παραπάνω, ποιο χάπι θα επιλέγατε; Αλλάξατε την αρχική σας επιλογή;
Η Καθημερινή Φυσική συνεχίζει να υπάρχει γιατί άνθρωποι σαν κι εσάς την υποστηρίζουν. Αν βρίσκετε τη δουλειά μας αξιόλογη, παρακαλώ σκεφτείτε το ενδεχόμενο να την υποστηρίξετε στο Patreon ή αναβαθμίζοντας τη συνδρομή σας.
Από τον Απρίλιο του 2023 που το πρότζεκτ της Καθημερινής Φυσικής πέρασε στη Δεύτερη Εποχή του, για δύο πράγματα είμαι ιδιαίτερα περήφανος: Για αυτό το newsletter και για την κοινότητα που έχει δημιουργηθεί στο Discord.
Είναι δύσκολο να περιγράψω αυτό που συνέβη όταν άνθρωποι που είχαν ως αφετηρία το γεγονός πως τους αρέσουν τα πράγματα που φτιάχνω, άρχισαν να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Έχουν διεξαχθεί πάμπολλες ενδιαφέρουσες και μεστές συζητήσεις. Έχουν δημιουργηθεί φιλίες. Έχουμε παίξει, έχουμε γελάσει, έχουμε τσακωθεί, έχουμε δει ταινίες και τα μέλη έχουν βρεθεί από κοντά, με ή χωρίς εμένα, περισσότερες φορές απ' όσες μπορώ να θυμηθώ. Δεν είχαμε ακόμα κάποιον γάμο, ή έστω έναν αρραβώνα, αλλά δώστε μου λίγο χρόνο, το δουλεύω. Ευελπιστώ πως κάποια στιγμή θα γίνει και αυτό πριν συνταξιοδοτηθώ και, φυσικά, θα ήταν τιμή μου να αναλάβω το καθήκον του καμπούρο κουμπάρου.
Ξέρετε τι άλλο κάνουμε εκεί πέρα; Κάνουμε ντιμπέιτς σαν αυτό που μόλις διαβάσατε. Τα περισσότερα από τα παραπάνω επιχειρήματα ειπώθηκαν από τα μέλη του σέρβερ μια Παρασκευή πρωί που, κατά πάσα πιθανότητα, βαριόνταν να δουλέψουν.
Ο σέρβερ στο Discord ξεκίνησε με το σκεπτικό να γνωρίσω τα άτομα που κρατάνε ζωντανό το πρόζτεκτ μέσω μηνιαίας συνδρομής και να τους παρέχω έναν ασφαλή χώρο έκφρασης και ανταλλαγής απόψεων, μακριά από την τοξικότητα των κοινωνικών δικτύων, με άλλα άτομα που ενδεχομένως βλέπουν τον κόσμο με έναν παρόμοιο τρόπο.
Στην εκπνοή του '24, θα ήθελα να δοκιμάσω κάτι καινούργιο: Θα ήθελα να ανοίξω ένα κομμάτι του σέρβερ σε μεγαλύτερο κοινό - για την ακρίβεια σε εσάς που διαβάζετε το Κοσμικό Latte Newsletter.
Δεν είστε λίγοι, είστε κάτι παραπάνω από 4.000. Αλλά δεν είστε και τόσοι πολλοί που θα καθιστούσαν την κοινότητα εντελώς απρόσωπη και δύσκολα διαχειρίσιμη. Άλλωστε, δεν περιμένω πως όλοι και όλες σας θα ενδιαφερθείτε να συμμετέχετε και αυτό είναι απολύτως εντάξει. Σας αγαπάω εξίσου και θα συνεχίσουμε να τα λέμε μέσα από τα γράμματα ή τα κοινωνικά δίκτυα.
Υπάρχουν, λοιπόν, πλέον, τρεις τρόποι για να μπείτε στον Discord σέρβερ:
👉 Αν σας αρέσει η Καθημερινή Φυσική και θέλετε να συνεχίσει να υπάρχει, μπορείτε να την υποστηρίξετε μέσω του Substack ή του Patreon με μια μηνιαία συνδρομή και να αποκτήσετε πλήρη πρόσβαση στον σέρβερ και στο Κοσμικό Latte Newsletter (να πω σε αυτό το σημείο ότι οι ετήσιες συνδρομές κάνουν και πολύ ωραία χριστουγεννιάτικα δώρα ✨).
👉 Αν σας αρέσει η Καθημερινή Φυσική και η κοινότητα γύρω από αυτή, μπορείτε να μπείτε στον σέρβερ με μια μικρή δωρεά που θα βοηθήσει στην μακροημέρευση του πρότζεκτ.
☝️ Αν εγγραφείτε μέσω του Patreon, υπάρχουν οδηγίες εκεί για το πώς θα μπείτε στο Discord.
☝️ Αν εγγραφείτε μέσω του Substack ή της Δωρεάς (ή αν έχετε ήδη ενεργή συνδρομή στο Substack), παρακαλώ στείλτε μου ένα email στο kathimerinifysiki [at] gmail με το Discord username σας για να σας δώσω πρόσβαση.
🔗 Το link για τον σέρβερ: https://discord.com/invite/dw3ZzvDDBK.
Οι μέλισσες κάνουν κυψέλες, τα μυρμήγκια φωλιές κι οι άνθρωποι κοινωνίες. Έχουμε ευρύτερο πλαίσιο και μεγαλύτερη ελευθερία από τις μέλισσες, αλλά κατά βάση το συμφέρον μας συμβαδίζει με της ομάδας. Η επιλογή του μπλε χαπιού ανταποκρίνεται σε αυτό το χαρακτηριστικό, επιβεβαιωμένο από τις πραγματικές ιστορικές περιστάσεις όπως οι πόλεμοι και από την επιλογή της πλειονότητας του 63 κόμμα κατι%, αν θυμάμαι καλά. Υπάρχει και το σενάριο να επιβιώσει κάνεις μόνος ή μαζί με τους υπόλοιπους που αδυνατούν να συνδεθούν με την κοινωνία και να αναλάβουν ευθύνες για αυτή. Είτε λοιπόν εμπιστεύομαι την κοινωνία, είτε αρνούμαι να επιβιώσω μετά τη διάλυση της, η επιλογή είναι απλή για μένα: μπλε χάπι.
Το λες λιγάκι παρήγορο για την κοινωνική συνοχή και ενσυναίσθηση το 65% που επέλεξαν το μπλε χάπι. Δεν ήμουν τόσο αισιόδοξος, αλλά διαψεύστηκα.
Αυθορμήτως και εγώ το μπλε χάπι επέλεξα. Εξαιρετικά παρακινδυνευμένο μεν, αλλά με την ελπίδα πως πολλοί ακόμη θα σκεφτούν σαν και εμένα και θα περισώσουν όσους από λάθος/αφέλεια/σκοπιμότητα επέλεξαν το μπλε χάπι εξ' αρχής.