Και αν όντως ζούμε σε μια προσομοίωση;
Ίσως η πραγματική ψευδαίσθηση να είναι ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε ένα προσομοιωμένο και στο πραγματικό σύμπαν
Η ιδέα ότι ο κόσμος που ζούμε είναι μια ψευδαίσθηση δεν είναι καινούργια. Η διασημότερη σχετική σκέψη που έχει προκύψει σε αυτή τη μεριά του κόσμου είναι μάλλον η Αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα, όμως παρόμοιους προβληματισμούς είχαν και οι αρχαίοι Αζτέκοι, οι Μάγια και οι Κινέζοι. Ο Κινέζος φιλόσοφος Γουάνγκ Τζου, για παράδειγμα, ένα βράδυ ονειρεύτηκε πως ήταν πεταλούδα και πετούσε από λουλούδι σε λουλούδι. Όταν ξύπνησε, αναρωτήθηκε αν ήταν ο Γουάνγκ Τζου που ονειρεύτηκε ότι ήταν πεταλούδα ή μια πεταλούδα που ονειρεύεται ότι είναι ο Γουάνγκ Τζου.
Η σύγχρονη υπόθεση της προσομοίωσης διατυπώθηκε από τον φιλόσοφο Νικ Μπόστρομ (Nick Bostrom) και, για να δουλέψει, κάνει ορισμένες παραδοχές:
Ας υποθέσουμε ότι οι υπολογιστές μας θα συνεχίσουν να γίνονται όλο και πιο ισχυροί, αποδοτικοί και ικανοί.
Ας υποθέσουμε, επίσης, ότι κάποια στιγμή στο πολύ, πολύ μακρινό μέλλον θα είμαστε σε θέση να κατασκευάσουμε έναν εξωφρενικά τεράστιο και ισχυρό υπολογιστή σε μέγεθος πλανήτη (αν σκέφτεστε το Death Star, καλά κάνετε) - έναν υπολογιστή τόσο ισχυρό που θα μπορούσε να προσομοιώσει ολόκληρο το σύμπαν όπως το γνωρίζουμε, ανακατασκευάζοντας όλη τη φυσική, τη χημεία και τη βιολογία που βιώνουμε στον φυσικό κόσμο.
Ας υποθέσουμε, τέλος, ότι η συνείδηση είναι μια ιδιότητα που αναδύεται σε ορισμένα περίπλοκα συστήματα που διαχειρίζονται μεγάλες ποσότητες πληροφοριών. Δεν έχει σημασία τι κάνει αυτή τη διαχείριση, μπορεί να είναι κυτταρικοί νευρώνες ή μπορεί να είναι ηλεκτρονικά τρανζίστορ. Ή μπορεί να είναι τρανζίστορ που πιστεύουν ότι είναι νευρώνες. Ή νευρώνες που πιστεύουν ότι είναι τρανζίστορ - όπως του Νικ Μπόστρομ, ενδεχομένως.
Θα σκεφτείτε, πιθανώς, ότι δεν ξεκινάμε πολύ καλά. Οι παραδοχές που απαιτούνται είναι αρκετές και κάποιες από αυτές αποτελούν σχεδόν απόλυτα εικασίες - η συνείδηση, για παράδειγμα. Ενώ έχουμε κάποια αίσθηση για το τι μπορεί να είναι, δεν υπάρχει (τουλάχιστον ακόμα) συμπαγής ορισμός με τον οποίο μπορούμε να δουλέψουμε. Και αν δεν μπορούμε καλά καλά να την ορίσουμε, τότε μάλλον δεν μπορούμε και να επιχειρηματολογήσουμε πειστικά για τον μηχανισμό που τη δημιουργεί. Εν πάση περιπτώσει, ας διατηρήσουμε το μυαλό μας ανοιχτό και ας δούμε την υπόθεση της προσομοίωσης πιο συγκεκριμένα.
Η υπόθεση της προσομοίωσης
Αν είναι τεχνολογικά εφικτό για έναν προηγμένο πολιτισμό να δημιουργήσει προσομοιώσεις και αν υπάρχουν πολλοί τέτοιοι πολιτισμοί σε ολόκληρο το σύμπαν που δημιουργούν από τουλάχιστον μία -αλλά γιατί όχι και περισσότερες- εξαιρετικά λεπτομερείς προσομοιώσεις και
αν οι προηγμένοι πολιτισμοί ενδιαφέρονται να κάνουν κάτι τέτοιο,
τότε, από στατιστικής σκοπιάς, είναι περισσότερο πιθανό εγώ κι εσύ να ζούμε σε ένα από τα προσομοιωμένα σύμπαντα πάρα στο πρωταρχικό, πραγματικό Σύμπαν.
Αν ισχύουν οι συνθήκες 1 και 2 τότε από εκεί και πέρα είναι θέμα πιθανοτήτων. Αν υπάρχουν, ας πούμε, 100 προηγμένοι πολιτισμοί και αν ο κάθε πολιτισμός δημιουργεί 100 σύμπαντα που προσομοιώνουν την ύπαρξη δισεκατομμυρίων συνειδήσεων, πού είναι πιο πιθανό να βρισκόμαστε; Στο ένα πραγματικό σύμπαν ή σε ένα από τα 100 * 100 = 10.000 προσομοιωμένα; Και αν τα όντα στα προσομοιωμένα σύμπαντα μπορούν να δημιουργήσουν τις δικές τους προσομοιώσεις; Τότε η πιθανότητα να βρισκόμαστε στο πρωταρχικό, πραγματικό σύμπαν μειώνεται τόσο πολύ που γίνεται πρακτικά μηδαμινή.
Τώρα, πολλά πράγματα μπορούν να ειπωθούν για καθεμία από τις παραπάνω προτάσεις, και πολλά ακόμα μπορούν να ειπωθούν ως απάντηση σε αυτά. Για παράδειγμα:
Είναι τεχνολογικά εφικτό ένας πολιτισμός να δημιουργήσει μια προσομοίωση του σύμπαντος;
Στο παρατηρήσιμο σύμπαν υπάρχουν, κατά προσέγγιση, 10²² με 10²⁴ αστέρια. Κάθε αστέρι μπορεί να περιτριγυρίζεται από πλανήτες, νάνους πλανήτες και άλλα ουράνια σώματα. Αν αναλογιστούμε ότι τα μόρια σε μόλις ένα γραμμάριο άμμου είναι περίπου συγκρίσιμα με τους αστέρες στο παρατηρήσιμο σύμπαν (ένα γραμμάριο άμμου περιέχει περίπου 10²² μόρια), ένας υπολογιστής που θα υπολογίζει ανά πάσα στιγμή τις θέσεις και τις κινήσεις των εν λόγω μορίων για κάθε αντικείμενο που υπάρχει στο σύμπαν, απαιτεί μια αληθινά εξωπραγματική ισχύ. Είναι δυνατόν να μπορεί να υπάρξει κάτι τέτοιο;
Ίσως όχι. Ίσως όμως δεν είναι απαραίτητο. Για τη λειτουργία μιας ρεαλιστικής προσομοίωσης της καθημερινής μας εμπειρίας δεν είναι απαραίτητη η πλήρης προσομοίωση του σύμπαντος. Αρκεί να δημιουργείται μια πειστική αναπαράσταση της πραγματικότητας οποτεδήποτε αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει κανένας λόγος να προσομοιώνονται με ακρίβεια όλες οι χαώδεις αλληλεπιδράσεις των μορίων ενός πλανήτη που βρίσκεται δεκάδες έτη φωτός μακριά. Εφόσον ακόμα δε διαθέτουμε τα μέσα να τις μελετήσουμε προσεκτικά, αρκεί η προσομοίωση να δίνει μόνο το συνολικό τους αποτέλεσμα. Και αυτό, μάλιστα, μόνο όταν στρέφουμε το βλέμμα μας προς τα εκεί. Όπως ένα βιντεοπαιχνίδι που δεν τρέχει όλους τους χάρτες και όλες τις πίστες ταυτόχρονα αλλά τα φορτώνει καθώς προχωράς, έτσι και το σύμπαν θα μπορούσε να εξοικονομεί υπολογιστική ισχύ προσομοιώνοντας μόνο τα πράγματα με τα οποία αλληλεπιδρούμε κάθε δεδομένη στιγμή.
Θέλουν όντως οι προηγμένοι πολιτισμοί να δημιουργήσουν προσομοιώσεις;
Οι άνθρωποι δημιουργούν προσομοιώσεις για τα πάντα. Για το κλίμα και τον καιρό, για την εξέλιξη των αστέρων και του σύμπαντος, για τη διάδοση των ασθενειών, για τις ανθρώπινες συμπεριφορές. Ίσως το σύμπαν μας είναι ένα πείραμα. Ίσως δημιουργήθηκε για να απαντήσει στην ερώτηση «Πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να εξελιχθούν όντα με συνείδηση και για πόσο θα ευδοκιμήσουν μέχρι να αυτοκαταστραφούν;» Ή ίσως προσπαθούν να απαντήσουν στην ερώτηση Γιατί η ζωή εξελίσσεται συνεχώς σε καβούρια; Ή ίσως το κάνουν για πλάκα. Ποιος ξέρει τι βρίσκει διασκεδαστικό ένας πολιτισμός που έχει τα μέσα και την ευφυία να κατασκευάσει μια προσομοίωση τόσο περίπλοκη όσο το σύμπαν μας;
Ο μόνος λόγος που μπορώ να σκεφτώ ένας προηγμένος πολιτισμός να μην τρέξει μια τέτοια προσομοίωση, ενώ έχει τα τεχνολογικά μέσα, είναι ηθικός. Ξέρετε, αναστολές που θέλουν όντα με συνείδηση και συναισθήματα να μη χρησιμοποιούνται για διασκέδαση ή πειραματισμό, και άλλα τέτοια κομμουνιστικά. Βέβαια, αυτό δε φαίνεται να εμποδίζει εμάς από το να κάνουμε παρόμοια πράγματα σε ζώα 👀.
Και αν όντως ζούμε σε μια προσομοίωση;
Η «υπόθεση» της προσομοίωσης είναι σίγουρα μια ιδέα που εξάπτει τη φαντασία. Έχει όμως κάποια επιστημονική αξία ή είναι απλώς διανοητική διασκέδαση; Κάποιοι, (όπως η Ζαμπίνε Χόσενφέλντερ), θεωρούν πως πρόκειται για ψευδοεπιστήμη ή ακόμα και θρησκεία. Κάποιοι άλλοι, θεωρούν πως η υπόθεση είναι πράγματι επιστημονική και θα μπορούσε να ελεγχθεί.
Μπορώ να αντιληφθώ με ποιον τρόπο η υπόθεση της προσομοίωσης μπορεί να χαρακτηριστεί ψευδοεπιστήμη. Ακόμη και αν καταφέρναμε να εντοπίσουμε μια ανωμαλία ή ασυνέχεια στην προσομοίωση, ο προγραμματιστής θα μπορούσε εύκολα να παύσει την προσομοίωση, να διορθώσει το πρόβλημα και να επιστρέψει το πρόγραμμα στην αμέσως προηγούμενη κατάσταση όπου οι άνθρωποι δεν έχουν εντοπίσει ακόμα τη δυσλειτουργία στο Μάτριξ. Αν μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο, η υπόθεση είναι εγγενώς μη διαψεύσιμη.
Θα σας αφήσω με ένα απόσπασμα από το Συχνές ερωτήσεις για το σύμπαν που θεωρώ ότι συνοψίζει εύστοχα και τις δικές μου σκέψεις
Μπορούμε να ζούμε όλοι μας σε ένα προσομοιωμένο σύμπαν που λειτουργεί σαν μια γιγαντιαία μηχανή, διέπεται από κανόνες που πρέπει να ακολουθούμε και τους οποίους ακόμα δεν κατανοούμε πλήρως, με το ενδεχόμενο να μη μάθουμε ποτέ την πραγματική φύση αυτής της πραγματικότητας. Αν αυτό σας ακούγεται κάπως ζοφερό, τότε αναλογιστείτε το εξής: Έχει διαφορά από το να ζούμε στο πραγματικό σύμπαν;
Ίσως η πραγματική ψευδαίσθηση να είναι ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε ένα προσομοιωμένο και στο πραγματικό σύμπαν. Από πρακτική άποψη, θα επηρέαζε πραγματικά την εμπειρία ή την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας; Ίσως θα έπρεπε να είμαστε ευτυχείς που υπάρχουμε, προσομοιωμένοι ή όχι, και να είμαστε ικανοποιημένοι με την προσπάθειά μας να μάθουμε όλους τους κανόνες της ύπαρξής μας, είτε ανακαλύψουμε ποτέ τις απαντήσεις είτε όχι. Αν αυτό πράγματι συμβαίνει (ακόμα και σε μια προσομοίωση), τότε δεν το καθιστά και πραγματικό;
Η Καθημερινή Φυσική συνεχίζει να υπάρχει γιατί άνθρωποι σαν κι εσάς την υποστηρίζουν. Εάν βρίσκετε τη δουλειά μας αξιόλογη παρακαλώ σκεφτείτε το ενδεχόμενο να την υποστηρίξετε στο Patreon ή αναβαθμίζοντας τη συνδρομή σας.
Το Συχνές ερωτήσεις για το σύμπαν έγινε γρήγορα ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία επικοινωνίας της επιστήμης. Αυτό, και το Δεν έχουμε ιδέα, είναι γραμμένα από τους ίδιους συγγραφείς και κυκλοφορούν από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Μου αρέσουν και τα δύο γιατί είναι καλογραμμένα, ευκολοδιάβαστα και φρέσκα. Δεν έχουν να προσφέρουν κάτι τρομερά εμβριθές, δε θα αποκτήσετε μια βαθιά κατανόηση της κβαντικής φυσικής διαβάζοντάς τα ας πούμε, όμως καταπιάνονται με ζωηρά, πιασάρικα θέματα της επιστήμης (όπως το αν ζούμε σε μια προσομοίωση) και με χιούμορ και μεράκι καταφέρνουν να μεταφέρουν το ζουμί τους, χωρίς να παραλείπουν ορισμένα ευστόχως τοποθετημένα και ιδιαιτέρως φιλοσοφημένα και βαθυστόχαστα σχόλια. Κάτι σαν αυτό που προσπαθώ να κάνω κι εγώ δηλαδή μέσα από τα βίντεο της Καθημερινής Φυσικής. Λέτε γι’ αυτό να μου αρέσουν τόσο; Επειδή κάπου βλέπω τον εαυτό μου μέσα σε αυτά; 🤔
Μέχρι τις 22 Ιουλίου μπορείτε να τα παραγγείλετε από το eshop των ΠΕΚ με δωρεάν μεταφορικά.
🔗 Συχνές ερωτήσεις για το σύμπαν
🔗 Δεν έχουμε ιδέα
Σε περίπτωση που σας ξέφυγε
Τις προάλλες ανέβασα ένα καινούργιο minisode: Γιατί E=mc²; Εκτός από το Instagram και το TikTok, αυτή τη φορά δοκίμασα να το ανεβάσω και στο YouTube.
Αν σας ενδιαφέρει αρκετά το θέμα με την υπόθεση της προσομοίωσης και έχετε δύο ώρες στη διάθεσή σας, μπορείτε να δείτε και αυτή τη συζήτηση μεταξύ των David Chalmers (καθηγητής φιλοσοφίας), Zohreh Davoudi, James Gates, Lisa Randall (θεωρητικοί φυσικοί) και Max Tegmark (κοσμολόγος), που παρουσιάζει ο Neil deGrasse Tyson.
Ένα πολύ ωραίο βίντεο-τουρ (16 λεπτά) της αρχαίας Αθήνας που καταπιάνεται με την αρχιτεκτονική και τον αστικό σχεδιασμό της κοιτίδας της κλασικής αρχαιότητας.
Ένα πανέξυπνα σαρκαστικό βίντεο-διαφήμιση (<2 λεπτά) για το Όσλο, την πρωτεύουσα της Νορβηγίας: Is this even a city?
Σε συνέχεια της συζήτησης για τις πόλεις, ένα σύντομο άρθρο που όμως θέτει σημαντικούς προβληματισμούς: Έχει μέλλον η Αθήνα το καλοκαίρι;
Κάτι πολύ ενδιαφέρον και ελπιδοφόρο: Ίσως το τσιμέντο που χρησιμοποιούμε για να χτίσουμε τα σπίτια μας θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν μπαταρία αποθήκευσης ενέργειας.
Επίσης ενδιαφέρον αλλά καθόλου ελπιδοφόρο: Το πόσο ευτυχισμένοι αισθάνονταν οι άνθρωποι με τη ζωή τους συνήθως ακολουθούσε μια καμπύλη σε σχήμα U. Η ευτυχία τους μειωνόταν κατά τη μέση ηλικία και αυξανόταν πάλι προς την τρίτη ηλικία. Πλέον η πορεία φαίνεται να είναι γραμμική. Οι πιο δυστυχισμένοι άνθρωποι δηλώνουν οι νέοι ηλικίας 18-25 και η ευτυχία αυξάνεται μαζί με την ηλικία.
Σας αφήνω με μια σκέψη
Εμένα πάλι ενας σχετικός αλλά διαφορετικός προβληματισμούς με απασχολούσε μικρότερο. Αν και ενστερνιζομαι ότι από πρακτική άποψη, δεν επηρέαζει πραγματικά την εμπειρία ή την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας αν ζούμε σε προσομοίωση ή οχι, δεν είχα πεισθεί (ούτε τώρα έχω, αλλά έχει προπολλου πάψει να με απασχολεί - όπως ποτέ δεν με απασχόλησε αν ζω σε προσομοίωση) ότι ο,τι ζω "υπαρχει" και δεν είναι απλά ο,τι μου ξεφουρνιζει το μυαλό μου. Δηλαδή ο υπέρ-υπολογιστής που λεει το κείμενο είναι το μυαλό μου (με ερωτηματικό το "μου") και όλοι οι άλλοι δεν υπάρχετε.