Η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει τίποτα | Μέρος Β'
Παραγωγική λογική, επαγωγική λογική και διαψευσιμότητα
Στο προηγούμενο γράμμα (Η Επιστήμη δεν αποδεικνύει τίποτα | Μέρος Α) πιάσαμε το θέμα των «αποδείξεων» και πώς αυτές αντιμετωπίζονται μέσα στην επιστήμη. Μιλήσαμε για την παραγωγική λογική, για το «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» του Ντεκάρτ και για το πώς δεν μπορούμε να είμαστε ποτέ πραγματικά σίγουροι ότι δεν είμαστε απλώς εγκέφαλοι στο κενό που ονειρεύονται ότι είναι άνθρωποι.
🧠💤🚶♂️
Ακόμα όμως και αν μπορούσαμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει, και πάλι δεν θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την επιστήμη για να αποδείξουμε οτιδήποτε. Ο λόγος γι' αυτό είναι ένας από τους τύπους συλλογιστικής που χρησιμοποιούμε για να κάνουμε επιστήμη: Η Επαγωγή.
Το πρόβλημα της επαγωγής 🕵️♂️
Το 1739, πριν καλά καλά η φιλοσοφία της επιστήμης καθιερωθεί ως διακριτός γνωστικός κλάδος, ο Ντέιβιντ Χιουμ μπούκαρε στο δωμάτιο με τους φιλοσόφους και, ως άλλη Σαπφώ Νοταρά, ανατίναξε τα πάντα.
Για να καταλάβουμε το πρόβλημα με την επαγωγική λογική, πρέπει να την αντιπαραβάλλουμε με την παραγωγική λογική. Οι παραγωγικοί συλλογισμοί ξεκινούν από κάτι γενικό και, μέσω αληθινών προκειμένων, καταλήγουν σε κάτι επίσης αληθινό. Έτσι, το συμπέρασμα αποτελεί υποπερίπτωση ή εξειδίκευση μιας αρχικής θέσης που τίθεται ως γενικός κανόνας. Το παράδειγμα με το τρίγωνο στο προηγούμενο γράμμα ήταν ένας τέτοιος παραγωγικός συλλογισμός. Άλλο ένα παράδειγμα είναι το εξής:
Προκείμενη 1: Ο Προκόπης είναι άνθρωπος.
Προκείμενη 2: Οι άνθρωποι είναι θνητοί.
Συμπέρασμα: Ο Προκόπης είναι θνητός.
Στην παραγωγική λογική, αν οι προκείμενες είναι αληθείς και δεν υπάρχει κάποιο λογικό σφάλμα στην πορεία, το συμπέρασμα είναι αληθές.
Σε αντιδιαστολή, οι επαγωγικοί συλλογισμοί ξεκινούν από κάτι ειδικό και επιδιώκουν να το γενικεύσουν.
Προκείμενη: Όσους κύκνους έχω συναντήσει, είναι όλοι τους λευκοί.
Συμπέρασμα: Όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί.
Fun fact: Αυτό είναι κάτι που οι Ευρωπαίοι πίστευαν όντως, μέχρι που οι Δανοί εξερευνητές είδαν για πρώτη φορά μαύρους κύκνους στη δυτική Αυστραλία.
Όπως είναι προφανές, η διαφορά των συμπερασμάτων μέσω της παραγωγικής και επαγωγικής συλλογιστικής είναι ποιοτική. Η πρώτη καταλήγει σε συμπεράσματα που είναι αληθή. Η δεύτερη, σε συμπεράσματα που είναι πιθανώς αληθή. Η προκείμενη στο παράδειγμα με τους κύκνους υποστηρίζει το συμπέρασμα αλλά δεν το κατοχυρώνει.
Η Καθημερινή Φυσική παραμένει δωρεάν και ανοιχτή προς όλους, γιατί σκοπός της είναι η επικοινωνία της επιστήμης στο ευρύ κοινό, όμως το πρότζεκτ απαιτεί τις εργατοώρες τριών ατόμων για να συνεχίσει να λειτουργεί. Αν βρίσκετε τη δουλειά μας αξιόλογη και θέλετε να παραμείνει δωρεάν και ανοιχτή, παρακαλούμε σκεφτείτε το ενδεχόμενο υποστήριξης.
Η επιστήμη, όμως, χρειάζεται τους επαγωγικούς συλλογισμούς, και τις γενικεύσεις στις οποίες οδηγούν, για να μπορεί να προχωρήσει. Αυτό συμβαίνει γιατί ένα συμπέρασμα που ισχύει μόνο για το πείραμα που το παρήγαγε δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμο. Θέλουμε να ξετρυπώσουμε τις θεμελιώδεις ιδιότητες της φύσης και του σύμπαντος και, πάνω σ' αυτές, να χτίσουμε ένα γνωσιακό οικοδόμημα κατανόησης της πραγματικότητας. Έτσι, η επιστήμη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην επαγωγή για να διατυπώσει θεωρίες και υποθέσεις, για να ομαδοποιήσει μοτίβα και να παρέχει εξηγήσεις σε ένα επίπεδο ανώτερο από αυτό του μεμονωμένου πειράματος.
Για παράδειγμα: Έστω ότι διατυπώνουμε την υπόθεση πως η ύλη αποτελείται από επιμέρους δομικούς λίθους. Αυτοί οι δομικοί λίθοι θα μπορούσαν να είναι μοναδικοί για κάθε αντικείμενο - για παράδειγμα, εγώ, ο Στέφανος, θα μπορούσα να αποτελούμαι από εξωτικά σωματίδια που δε συναντώνται πουθενά αλλού στο σύμπαν πέρα από το ίδιο μου το σώμα και θα ονομάσω στεφάνι-α. Η καρέκλα που κάθομαι θα μπορούσε να αποτελείται από καρεκλόνι-α και το λάπτοπ από λαπτόπι-α. Όμως, στην επιστήμη συνήθως αναζητούμε την απλότητα - τον κοινό παρονομαστή που μπορεί να εξηγήσει τον μεγαλύτερο αριθμό φαινομένων. Το καλό με την προηγούμενη υπόθεση (και με όλες τις επιστημονικές υποθέσεις) είναι πως είναι ελέγξιμη, μπορούμε, δηλαδή, να τη βάλουμε κάτω απ' το μικροσκόπιο. Εξετάζοντας ένα μεγάλο δείγμα αντικειμένων που δίνουν με συνέπεια τα ίδια αποτελέσματα (δηλαδή ότι η ύλη δεν αποτελείται από εξωτικά στεφάνι-α και καρεκλόνι-α και λαπτόπι-α αλλά από άτομα, που με τη σειρά τους αποτελούνται από πανομοιότυπα ηλεκτρόνια, πρωτόνια και νετρόνια), μπορούμε με ασφάλεια να διαμορφώσουμε την υπόθεση πως οι δομικοί λίθοι της ύλης είναι τα άτομα. Αυτός είναι ένας επαγωγικός συλλογισμός καθώς πηγαίνουμε από το ειδικό «η ύλη που εξετάσαμε αποτελείται από άτομα» στο γενικό «όλη η ύλη, ακόμη και αυτή που δεν έχουμε εξετάσει, αποτελείται από άτομα».
Υπάρχει ένα αστερικός εδώ, γιατί φυσικά ποτέ, τίποτα δεν είναι απλό στη φύση. Η ύλη στην οποία αναφέρομαι στο προηγούμενο παράδειγμα είναι η λεγόμενη «συμβατική» ύλη. Μπορούν όμως να υπάρξουν και άλλες μορφές ύλης, όπως είναι η εκφυλισμένη από την οποία αποτελούνται, για παράδειγμα, οι αστέρες νετρονίων. Οι αστέρες νετρονίων απαρτίζονται σχεδόν εξολοκλήρου από νετρόνια (εξού και το όνομα δηλαδή) και άλλα σκόρπια υποατομικά ή θεμελιώδη σωματίδια. Επομένως, ακόμα και η ατομική θεωρία της ύλης έχει περιορισμούς κι ένα συγκεκριμένο πεδίο εφαρμογής.
Αφού έχουμε την υπόθεση, μπορούμε στη συνέχεια να την ελέγξουμε μέσω της παραγωγικής λογικής. Μπορούμε, για παράδειγμα, να πάρουμε ένα τυχαίο κομμάτι ύλης και να κάνουμε ένα πείραμα συγκεκριμένων προδιαγραφών που θα μας φανερώσει αν αποτελείται όντως από άτομα. Στη συνέχεια, βλέπουμε τι άλλο προβλέπει μια τέτοια υπόθεση, τι προεκτάσεις έχει. Αν οι παρατηρήσεις συμφωνούν με τις προβλέψεις της υπόθεσης, τότε αρχίζει να χτίζεται μια θεωρία: Η ατομική θεωρία της ύλης. Η επιστήμη, έτσι, περιλαμβάνει μια απρόσκοπτη μετάβαση από την επαγωγική στην παραγωγική λογική και αντίστροφα, αλλά λόγω των επαγωγικών βημάτων τα γενικότερα συμπεράσματα έχουν πάντα έναν βαθμό αβεβαιότητας.
Και αυτός ο βαθμός αβεβαιότητας ήταν που απασχόλησε τον Χιουμ. Αν σκοπός της επιστήμης είναι να αποκαλύπτει την Αλήθεια -τους μηχανισμούς λειτουργίας της φύσης δηλαδή- και δεν είναι απλώς μια πρακτική μέσω της οποίας κάνουμε τη ζωή μας ευκολότερη, επομένως το μόνο που θα μας ενδιέφερε θα ήταν οι θεωρίες μας να δουλεύουν αρκετά καλά ώστε να χτίστουμε πολυκατοικίες και να φτιάξουμε αυτοκίνητα και όπλα, τότε το πρόβλημα της επαγωγής χτυπάει στον ίδιο τον πυρήνα της επιστήμης: Πώς μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι πλησιάζουμε αυτή την Αλήθεια, αν η μέθοδος που χρησιμοποιούμε για να το πετύχουμε αυτό βασίζεται σε συμπεράσματα που είναι εγγενώς μη επαληθεύσιμα; Ακόμα και αν όλες οι παρατηρήσεις μας μέχρι στιγμής υποστηρίζουν μια γενίκευση, δεν υπάρχει λογική εγγύηση ότι αυτό θα ισχύει και στο μέλλον.
Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ξανά, την ατομική θεωρία. Θα αρκούσε ένα πείραμα που επιβεβαιώνει ότι ένα τυχαίο αντικείμενο αποτελείται από άτομα, για να εξαχθεί το γενικευμένο συμπέρασμα πως όλη η ύλη αποτελείται από άτομα; Φυσικά και όχι. Δύο πειράματα; Τρία; 125.267; Όσα πειράματα και αν κάνουμε, ακόμα και αν εξετάσουμε όλη την ύλη που υπάρχει στο σύμπαν, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να επιβεβαιώσουμε τη θεωρία γιατί δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εκ των προτέρων πώς θα συμπεριφέρεται το σύμπαν στο μέλλον. Πρέπει να υποθέσουμε πως η φύση είναι ομοιόμορφη και έχει συνέχεια - αλλά αυτή η υπόθεση είναι επαγωγική. Από το ειδικό, που είναι η μέχρι στιγμής εμπειρία μας με τη φύση, προσπαθούμε να περάσουμε στο γενικό, πως η φύση θα συνεχίσει να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο και μελλοντικά.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, σε αδιέξοδο; Όχι απαραίτητα.
Η επιστήμη δεν αποδεικνύει τίποτα, μπορεί όμως να διαψεύσει πράγματα 🤷
Το πρόβλημα της επαγωγής είναι κάτι που έχει απασχολήσει την πλειονότητα των σύγχρονων φιλοσόφων της επιστήμης. Ένας από αυτούς, ο Καρλ Πόπερ, ένας από τους επιδραστικότερους του κλάδου του, προσπάθησε να δώσει απάντηση στο πρόβλημα κατά κάποιον τρόπο παρακάμπτοντάς το.
Είπε το εξής απλό: Παρόλο που κανένας αριθμό πειραμάτων δε θα μπορούσε να επιβεβαιώσει πέραν πάσης αμφιβολίας την ατομική θεωρία της ύλης, ένα μόνο πείραμα θα μπορούσε να τη διαψεύσει. Αρκεί να βρούμε ένα αντικείμενο που μοιάζει με ύλη και συμπεριφέρεται σαν ύλη αλλά δεν αποτελείται από άτομα.
Το θέτω κατ' αυτόν τον τρόπο («μοιάζει με ύλη, συμπεριφέρεται σαν ύλη») γιατί εδώ κάποιος θα μπορούσε να παίξει με τους ορισμούς. Εάν ορίσουμε «ύλη» απλώς ως «οτιδήποτε αποτελείται από άτομα», τότε η πρόταση «η ύλη αποτελείται από άτομα» γίνεται ταυτολογική, αφού δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να επαναλαμβάνει τον ορισμό της ύλης. Με αυτόν τον τρόπο, δεν είναι δυνατόν ποτέ να διαψευστεί, γιατί αν βρεθεί κάτι με ιδιότητες ύλης που δεν αποτελείται από άτομα, η απάντηση θα ήταν: «τότε εξ ορισμού δεν είναι ύλη». Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ίσως η σκοτεινή ύλη, καθώς συμπεριφέρεται, εν μέρει, σαν ύλη (αλληλεπιδρά βαρυτικά με την υπόλοιπη «συμβατική» ύλη) αλλά δε μοιάζει με αυτή και δεν αποτελείται από τα γνωστά υποατομικά σωματίδια που συγκροτούν τα άτομα. Για να παραμείνουν οι επιστημονικές μας θεωρίες διαψεύσιμες, πρέπει να ορίζουμε τις έννοιές μας (την ύλη στην προκειμένη) με έναν τρόπο ανεξάρτητο από τον εκάστοτε ισχυρισμό (π.χ. ότι «συνίσταται από άτομα»). Ύλη, λοιπόν, στο συγκεκριμένο κλασικό πλαίσιο, είναι οτιδήποτε έχει μάζα και καταλαμβάνει χώρο.
Ο Πόπερ υποστήριξε πως η διαψευσιμότητα είναι αυτό που διαχωρίζει την επιστήμη από την ψευδοεπιστήμη. Μια επιστημονική θεωρία, ή υπόθεση, δεν μπορεί να θεωρείται επιστημονική, είπε, αν δεν υπάρχει τρόπος να διαψευσθεί. Η αστρολογία, η ομοιοπαθητική και άλλες παρόμοιες ψευδοεπιστημονικές πρακτικές είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα: Πολλοί αστρολόγοι διατείνονται ότι μελετούν το σύμπαν, ζωγραφίζουν σχεδιαγράμματα και συμπληρώνουν πίνακες, όμως ποτέ, κανένας τους, δεν έχει προτείνει ένα πείραμα που θα μπορούσε να διαψεύσει την αστρολογία.
Η προσέγγιση του Πόπερ, λοιπόν, δε λύνει ακριβώς το πρόβλημα της επαγωγής αλλά προσπαθεί να το παρακάμψει. Υποστηρίζει ότι η επιστήμη εξελίσσεται μέσω προσπάθειας διάψευσης των θεωριών της και όχι επιβεβαίωσης - επομένως, δεν έχουμε πραγματικά ανάγκη τους επαγωγικούς συλλογισμούς, εφόσον δεν προσπαθούμε να επιβεβαιώσουμε κάτι. Εάν μια θεωρία αντέχει στις προσπάθειές μας να τη διαψεύσουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα, συνεχίζει να χρησιμοποιείται, αλλά ποτέ δε θεωρείται οριστικά επαληθευμένη. Με αυτό τον τρόπο, ο Πόπερ θεωρεί πως η επιστήμη προοδεύει μέσω της εξάλειψης των σφαλμάτων και όχι μέσω της οριστικής επιβεβαίωσης.
Όμως, ακόμα και μια διάψευση κρύβει μια εμπειρική-επαγωγική πτυχή. Για να πούμε πως «ένα πείραμα διαψεύδει μια θεωρία» και να το θεωρήσουμε δεσμευτικό για τη θεωρία συνολικά (ώστε να την απορρίψουμε), πρέπει –με κάποιο τρόπο– να δεχτούμε ότι το πείραμα είναι αξιόπιστο και ότι τα αποτελέσματά του θα ισχύουν σε μελλοντικές παρόμοιες συνθήκες. Πάλι, δηλαδή, κάνουμε μια υπόθεση για το μέλλον του σύμπαντος: ότι θα συνεχίσει να είναι συνεπές και ομοιόμορφο.
Τελικά, ούτε η διαψευσιμότητα αντιμετωπίζει απόλυτα το πρόβλημα της επαγωγής. Τίποτα δεν το αντιμετωπίζει απόλυτα. Η σύγχρονη επιστήμη δε βασίζεται σε μία μόνο άποψη αλλά υιοθετεί μια πλουραλιστική προσέγγιση, συνδυάζοντας διαφορετικές μεθόδους και φιλοσοφικές θεωρήσεις. Παρόλο που ποτέ δε θα μπορέσουμε να ισχυριστούμε ότι μία θεωρία είναι απόλυτως αληθής ή απολύτως ψευδής, έχουμε τη δυνατότητα να ισχυριστούμε ότι είναι η καλύτερη, ή η χρησιμότερη, ή η πιο συνεπής με την πραγματικότητα, απ' όσες έχουν υπάρξει μέχρι τώρα. Και αυτό πρέπει να είναι αρκετό.
Δεν είναι μειονέκτημα, είναι πλεονέκτημα 😏
Η επιστήμη παραμένει μια εγγενώς σκεπτικιστική διαδικασία. Οι επιστήμονες εκπαιδεύονται ώστε να αναγνωρίζουν τους περιορισμούς στα πειράματα και τα συμπεράσματά τους και αυτό τους αναγκάζει να παραμένουν (όσο περισσότερο γίνεται) ανοιχτόμυαλοι. Ακόμα όμως και αν οι ίδιοι οι επιστήμονες, ως άτομα, δεν είναι ιδιαίτερα ανοιχτόμυαλοι (και κάποιοι απ’ αυτούς όντως δεν είναι), η επιστήμη δεν είναι οι επιστήμονες μεμονωμένα, αλλά αυτό που αναδύεται από τη συλλογική προσπάθεια εκατομμυρίων ανθρώπων από διαφορετικά σημεία του πλανήτη και από πολύ διαφορετικά περιβάλλοντα. Εφόσον η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει τίποτα, δεν υπάρχει τίποτα τόσο ιερό στην επιστήμη που να μην μπορεί να αμφισβητηθεί - χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως οποιαδήποτε παλαβή ιδέα είναι εξίσου σημαντική ή χρήσιμη με καλώς θεμελιωμένες θεωρίες. Ο Κάρλ Σέιγκαν έλεγε «Οι εντυπωσιακοί ισχυρισμοί απαιτούν εντυπωσιακά τεκμήρια» και είχε δίκιο: Αν θέλεις να υποστηρίξεις πως η ύλη δεν αποτελείται από άτομα, πως η Γη δεν περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο και πως η εξέλιξη δε συμβαίνει στη φύση, τότε καλά θα κάνεις να προσκομίσεις πολύ ισχυρές και εξαιρετικές ενδείξεις που πλαισιώνουν τον ισχυρισμό σου, ακριβώς όπως κάνουν οι ήδη καθιερωμένες θεωρίες.
Όταν παραδεχόμαστε ότι τίποτα δεν μπορεί να αποδειχθεί με απόλυτη βεβαιότητα, τότε παραδεχόμαστε ότι μπορεί να κάνουμε λάθος για τα πάντα. Κάτι που σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε δεκτικοί απέναντι σε κάθε νέο στοιχείο. Και το να είμαστε δεκτικοί δε σημαίνει πως είμαστε πρόθυμοι να δεχτούμε οτιδήποτε χωρίς ενδείξεις. Σημαίνει πως είμαστε πρόθυμοι να δεχτούμε να εξετάσουμε τις νέες ενδείξεις όταν, και αν, αυτές προκύψουν, μέσα από την επιστημονική διαδικασία
Το Cinobo έχει γενέθλια και δίνει 2 μήνες με 1,99€/μήνα
Το Cinobo είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση. Είναι μια 100% ελληνική streaming πλατφόρμα που επιχειρεί ανάμεσα σε κολοσσούς όπως η Disney και η Amazon και τα πηγαίνει εξαιρετικά. Το μυστικό του είναι πως έχει πράγματα διαφορετικά, πράγματα που δε θα βρεις αλλού εύκολα, δηλαδή κινηματογράφο ανεξάρτητο και μια γκάμα τεράστια που αποτελείται από τουλάχιστον 1000 ταινίες και, πλέον, πολλές σειρές. Πρόσφατα, μάλιστα, απέκτησε και τις δικές του αίθουσες στο ιστορικό σινεμά Όπερα (πλέον Cinobo Όπερα), στο κέντρο της Αθήνας.
Επιτρέψτε μου, λοιπόν, με αφορμή τα γενέθλιά του, να μοιραστώ μαζί σας τέσσερα πράγματα που μπορείτε να δείτε στο Cinobo, ένα για κάθε χρόνο που υπάρχει.
Normal People: Μια αργή αλλά εξαιρετικά συναισθηματική μίνι-σειρά 12 επεισοδίων με τους Πολ Μέσκαλ (All of us Strangers) και Ντέιζι Έντγκαρ-Τζόουνς, το Normal People ακολουθεί τη σχέση δύο εφήβων όπως εξελίσσεται επί μία σειρά ετών. Βαθιά συγκινητικό με εξαίσιες ερμηνείες, σενάριο και φωτογραφία.
Το Παιχνίδι της Μίμησης (The Imitation Game): Στη βραβευμένη με όσκαρ ταινία του Morten Tyldum (Headhunters, Passengers), ο Benedict Cumberbatch δίνει ένα ρεσιτάλ ερμηνείας ως Alan Turing, κοινώς ο άνθρωπος που θεωρείται πατέρας της επιστήμης των υπολογιστών και της Τεχνητής Νοημοσύνης.
UFO(s): Μια ιδιόρρυθμη γαλλική κωμωδία, το UFO(s) ρίχνει μια ανάλαφρη ματιά σε μια κυβερνητική υπηρεσία που ειδικεύεται στην έρευνα για θεάσεις UFO, στη Γαλλία της δεκαετίας του 1970. Ιδιαίτερο χιούμορ, μυστήριο και επιστημονική φαντασία, όλα τυλιγμένα με μια ψυχροπολεμική γοητεία.
Το Απώτατο σημείο της Ανθρωπότητας: Ένα επικό ταξίδι που εξιστορεί την εξερεύνηση του εξωτερικού ηλιακού συστήματος από τα διαστημόπλοια Voyager, γεμάτο με εικόνες που προκαλούν δέος και συνεντεύξεις με τους ιδιαίτερα παθιασμένους μηχανικούς της αποστολής.
Η προσφορά ισχύει μέχρι το τέλος του μήνα, επομένως, αν θέλετε να το δοκιμάσετε ή να ανανεώσετε μια παλιά σας συνδρομή, ίσως πρέπει να βιαστείτε. Μαζί με τη συνδρομή κερδίζετε και δωρεάν εισιτήρια για τον κινηματογράφο Cinobo Όπερα 🍿🎥!
Συνήθως δεν παρακολουθώ με ζέση τις εξελίξεις στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ. Έχουμε το δικό μας, εγχώριο τσίρκο να ασχοληθούμε. Όμως έπεσα πάνω σε αυτό το βίντεο και μου φάνηκε τόσο αλλόκοτο, που δεν μπορούσα παρά να το μοιραστώ μαζί σας.
Λίγο context: Κάθε χρόνο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, απευθύνει μια ομιλία σχετικά με την κατάσταση της χώρας στην αίθουσα της Βουλής. Σε αυτή, συγκεντρώνονται όλοι οι εκπρόσωποι των ομοσπονδιακών εξουσιών, όπως υπουργοί, βουλευτές, γερουσιαστές και δικαστές. Τη φετινή ομιλία την έκανε, φυσικά, ο Τζο Μπάιντεν.
Στη συνέχεια, σε δεύτερο χρόνο, ένας εκπρόσωπος της αντιπολίτευσης αναλαμβάνει να εκφράσει τον αντίλογο. Φέτος ο ρόλος αυτός ανατέθηκε στη γερουσιαστή της Αλαμπάμα, Κέιτι Μπριτ.
Δείτε έστω και λίγα λεπτά από αυτό το βίντεο και πείτε μου, σας παρακαλώ, τι συμβαίνει με αυτή τη γυναίκα - ή μάλλον, τι συμβαίνει με αυτή τη χώρα.
Ο Jonathan Haidt, διάσημος ψυχολόγος εξ Αμερικής, συγγραφέας βιβλίων όπως το Η Υπόθεση της Ευτυχίας (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2018), σε ένα τεράστιο άρθρο του στο Atlantic, καταγγέλει χωρίς περιστροφές: Τα κινητά τηλέφωνα κάνουν κακό στα παιδιά.
Η συνέντευξη του Στέφανου Τραχανά στο Cretalive είναι μεγάλη, περί τη μία ώρα, αλλά, όπως πάντα, απολαυστική. Μεταξύ άλλων, μιλάει για το νέο του βιβλίο, Ο Κύκλος.
Πολύ όμορφη συνέχεια για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα! Μια φιλολογική προσθήκη με όλο το σεβασμό στη δουλειά σου:
Οι συλλογισμοί ελέγχονται όχι μόνο όμως προς την εγκυρότητα των προκείμενων (αληθείς /ψευδείς), αλλά και ως προς τη σχέση προκειμένων- συμπεράσματος (έγκυροι/μη έγκυροι) για να καταλήξουμε ως προς την ορθότητα τους. Παράδειγμα:
Ο αστυνομικός είναι όργανο
Το μπουζούκι είναι όργανο
Ο αστυνομικός είναι μπουζούκι
(Παραλογικός συλλογισμός)
Οι επαγωγικοί ειδικότερα ελέγχονται και ως προς την πληρότητα των στοιχείων που οδηγούν στη γενίκευση. Πχ:
Η γυναίκα μου μιλάει πολύ
Η αδερφή μου μιλάει πολύ
Οι γυναίκες είναι πολυλογούδες
(Ατελής γενίκευση, ανεπαρκή στοιχεία για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα).
Υπάρχουν πολλοί ακόμα τρόποι ελέγχου ενός συλλογισμού. Οι συλλογισμοί για εμένα είναι εκείνο το όμορφο σημείο στο οποίο οι θετικές και οι ανθρωπιστικές σπουδές συναντώνται (ναι, μπορεί να συμβεί και αυτό!) Θα έπρεπε να διδάσκονται εκτενέστερα αλλά... αλίμονο...μην τυχόν και μάθει ορθολογική σκέψη κανένας μαθητής....