Η κλιματική κρίση είναι μια σκληρή πραγματικότητα. Βιώνουμε ήδη τις επιπτώσεις της ολούθε. Για να την αντιμετωπίσει, η Ευρώπη (αλλά και τα άλλα μέρη του κόσμου) επενδύει τεράστια χρηματικά ποσά και πολιτικό κεφάλαιο στη μετάβαση προς την καθαρή ενέργεια. Πριν από έναν μήνα, μάλιστα, το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ψήφισε έναν νέο νόμο που τροποποιεί την υπάρχουσα νομοθεσία για το κλίμα και θέτει ως ενδιάμεσο στόχο (πριν από την κλιματική ουδετερότητα του 2050 - περισσότερα γι’ αυτό στη συνέχεια) τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 90% έως το 2040, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Παρόλα αυτά, τον τελευταίο μήνα στην Ελλάδα ακούμε και διαβάζουμε για θριάμβους και ιστορικές συμφωνίες εξόρυξης ακόμα περισσότερων από εκείνων των πραγμάτων που αποσταθεροποιούν το κλίμα στο οποίο ζούμε και με τα οποία μπουκώνουμε την ατμόσφαιρα.
Τι συμβαίνει με την πρόσφατη υπόθεση των υδρογονανθράκων; Αν αφουγκραστούμε την αίσθηση που κυριαρχεί στην κοινή γνώμη, είναι μάλλον λογικό να υποθέσουμε ότι έχουμε βρει σε ελληνικό έδαφος χρυσάφι σε μορφή φυσικού αερίου1 και ετοιμαζόμαστε να το βγάλουμε από στιγμή σε στιγμή. Είναι η συμφωνία για την εξόρυξή του πράγματι μια μεγάλη νίκη για τη χώρα μας; Θα αναδειχθούμε σ’ έναν υπολογίσιμο γεωπολιτικό παίχτη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης; Και, τελικά, θα πέσει αυτή η καταραμένη η τιμή του ρεύματος αν έχουμε επιτέλους το δικό μας φυσικό αέριο;
Για να χρησιμοποιήσω το catchphrase του αγαπητού Αλέξανδρου Παπαγεωργίου, εδώ είναι που χρειάζεται μια ψύχραιμη κριτική.
Περιεχόμενα
Το ιστορικό
Στις 6 Νοεμβρίου του 2025, οι ελληνικές πετρελαϊκές HelleniQ Upstream και Energean υπέγραψαν συμφωνία με τον αμερικανικό κολοσσό ExxonMobil, για τη διενέργεια ερευνητικής γεώτρησης στο βορειοδυτικό Ιόνιο, 30 χλμ δυτικά της Κέρκυρας, σε μια περιοχή που ονομάζεται «Οικόπεδο 2» (ή «Περιοχή 2» ή «Block 2»).
Η φύση της συνεργασίας, στην παρούσα φάση, είναι το πρώτο σημείο που πρέπει να προσέξουμε: μιλάμε ακόμα για έρευνα. Είμαστε στο ψάξιμο. Οι προκαταρκτικές εκτιμήσεις υπολογίζουν ένα κοίτασμα φυσικού αερίου έως και 200 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Όμως, η πιθανότητα το κοίτασμα να είναι τελικά υπαρκτό και αξιοποιήσιμο είναι 15%-18%. Αυτό, με το φτωχό μου το μυαλό, εμένα μου φαίνεται μικρό, όμως οι συμβαλλόμενες εταιρείες έχουν διαφορετική γνώμη - χαρακτηρίζουν την περιοχή «υποσχόμενη». Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια περίπτωση υψηλού ρίσκου-υψηλής απόδοσης. Τα 200 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου δεν είναι καθόλου αμελητέα ποσότητα. Είναι πολλαπλάσιο της ετήσιας κατανάλωσης της Ελλάδας. Ο χαρακτηρισμός «υποσχόμενη» δεν αναφέρεται, μάλλον, στη βεβαιότητα της ανακάλυψης, αλλά στο μέγεθος του επάθλου. Για την ExxonMobil το κόστος μιας αποτυχημένης γεώτρησης είναι ένα διαχειρίσιμο λειτουργικό κόστος. Η ενδεχόμενη επιτυχία, όμως, αλλάζει τα δεδομένα της εταιρείας και της περιοχής για δεκαετίες.
Θα πέσει η τιμή του ρεύματος;
Κάποιοι από τους υποστηρικτές της συμφωνίας λένε πως έχει έρθει ο καιρός η Ελλάδα να αρχίσει να αξιοποιεί επιτέλους τον ορυκτό της πλούτο για τις ενεργειακές της ανάγκες. Γιατί να ψωνίζουμε απ’ έξω αφού έχουμε δικό μας, εγχώριο προϊόν; Μόνο που δεν είναι βέβαιο αν το μεθάνιο που θα εξορυχθεί θα ανήκει σε κάποιον άλλον πέρα από τις συμβαλλόμενες εταιρείες. Το σχετικό ΦΕΚ με τη συμφωνία δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί, όμως παλιότερα ΦΕΚ αναφέρονται σε «μισθώματα που εισπράττονται σε είδος».
Δεν είναι σαφές αν αυτό σημαίνει χρήματα ή αέριο. Πάντως, ο CEO της ΕΔΕΥΕΠ (Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων) σε συνέντευξή του δεν αναφέρει τίποτα για κάλυψη εγχώριων αναγκών. Το μόνο που λέει είναι ότι «το 40% των καθαρών κερδών από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων επιστρέφει στο ελληνικό κράτος, μέσω φόρων, ρητρών παραγωγής και μπόνους». Αν φυσικά το κοίτασμα αποδειχθεί αξιοποιήσιμο και αν, και όταν, οι εταιρείες παρουσιάσουν κέρδη, προσθέτω εγώ.
Όπως και να ‘χει, μην περιμένετε ότι αυτό θα επηρεάσει κάπως τις τιμές του ρεύματος. Αυτά τα δύο δεν έχουν καμία σχέση. Η τιμή του ρεύματος σήμερα καθορίζεται από το χρηματιστήριο ενέργειας2 και όχι από την τοπική παραγωγή ορυκτών καυσίμων μιας χώρας. Αν η διεθνής τιμή για το φυσικό αέριο είναι 100 ευρώ, 100 ευρώ θα το αγοράσουμε. Δεν υπάρχει κάποια ρήτρα που να υποχρεώνει τις εταιρείες να το πουλήσουν στην Ελλάδα σε τιμή φιλική. Ο μόνος τρόπος να δούμε μείωση στους λογαριασμούς είναι έμμεσος: το κράτος να εισπράττει τα έσοδα (μισθώματα/royalties) και να τα δίνει ως επιδότηση στους λογαριασμούς. Αλλά αυτό, πρώτον, προϋποθέτει ότι δε θα τα χρησιμοποιήσει για να κλείσει άλλες τρύπες του προϋπολογισμού και, δεύτερον, είναι επιδοματική πολιτική, όχι μείωση κόστους ενέργειας.
Red flag #1
Η ίδια η ύπαρξη της ExxonMobil στη συμφωνία είναι το πρώτο, και ίσως μεγαλύτερο, red flag. Εταιρείες σαν και αυτή είναι οι πραγματικοί villains στην ιστορία της κλιματικής κρίσης. Η ExxonMobil, μάλιστα, είναι μία από τις χειρότερες. Ενώ γνώριζε το κακό που κάνουν τα ορυκτά καύσιμα (ήδη από τη δεκαετία του 1970!), στον βωμό του βραχυπρόθεσμου κέρδους διασπείρει συστηματικά ψέματα και παραπληροφόρηση, χρηματίζει πολιτικούς, δημοσιογράφους και επιστήμονες, επιδίδεται σε ακατάπαυστο λόμπινγκ και γενικά κάνει ό,τι περνά από το χέρι της ώστε να βγάλει από το υπέδαφος όσο περισσότερα ορυκτά καύσιμα μπορεί, μέχρι αυτά να εξαντληθούν ή μέχρι να καταστραφεί ο κόσμος.
Μόλις τρεις μέρες πριν από τη συμφωνία που η παρούσα κυβέρνηση καμαρωτή διατυμπανίζει, αποκαλύφθηκε ότι τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 η Exxon χρηματοδοτούσε ακροδεξιές δεξαμενές σκέψεις (think tanks) σε όλη τη Λατινική Αμερική, σε μια συντονισμένη εκστρατεία που σκόπευε να κάνει τον Παγκόσμιο Νότο «λιγότερο πρόθυμο» να υποστηρίξει τις συμφωνίες του ΟΗΕ για το κλίμα (όπως η γνωστή Συμφωνία του Παρισιού).
Το διανοείστε αυτό; Εδώ έχουμε να κάνουμε με το πιο σημαντικό υπαρξιακό πρόβλημα που έχει αντιμετωπίσει μέχρι στιγμής η ανθρωπότητα, και μερικές εταιρείες-κολοσσοί σαν την ExxonMobil, προκειμένου να βγάλουν περισσότερα χρήματα που θα μοιράσουν στους CEO και στους μετόχους τους, επιλέγουν να χρησιμοποιούν τους ατελείωτους πόρους και την επιρροή τους για να συνεχίσουν να υπονομεύουν το μέλλον όλων μας. Δεν ξέρω για εσάς, εμένα πάντως αυτή η συνειδητοποίηση με κάνει έξαλλο.
Και δεν είναι μόνο αυτά. Η ExxonMobil ευθύνεται για τη μεγαλύτερη πετρελαιοκηλίδα στην ιστορία, το 1989 στην Αλάσκα. Το 2011 ένας αγωγός τους μόλυνε τον ποταμό Yellowstone στην Μοντάνα. Το 2013 στο Αρκάνσας, άλλος ένας αγωγός έσπασε, πλημμυρίζοντας μια οικιστική περιοχή με βαριά πισσούχο άμμο, ένα υλικό τοξικό και εξαιρετικά δύσκολο στον καθαρισμό. Φανταστείτε τι καταστροφικές επιπτώσεις θα είχε μια παρόμοια διαρροή στο Ιόνιο πέλαγος. Όπως γράφει ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος
Όταν αυτές οι εταιρείες πηγαίνουν σε ξένες χώρες, πηγαίνουν με συγκεκριμένη αποικιοκρατική ατζέντα ελαχιστοποίησης του ρίσκου. Μας βλέπουν ακριβώς όπως την Ινδονησία και το Τσαντ (γκουγκλάρετε για να καταλάβετε τι κάνουν όπου πάνε). Όποιος νομίζει ότι θα έρθουν εδώ πέρα για το “win win”, χωρίς να απαιτήσουν εξασφαλίσεις και ρήτρες από την ελληνική κυβέρνηση, είναι αφελής. Η ελληνική κυβέρνηση, που μοιάζει τόσο εκστατική, καμαρωτή κι ευγνωμονούσα στις απειράριθμες φωτογραφίες με τους Αμερικανούς αξιωματούχους, δεν εμπνέει καμία εμπιστοσύνη για καμιά σκληρή διαπραγμάτευση με τους αποικιοκράτες.
Με αυτή την εταιρεία η Ελλάδα επιλέγει να συνάψει συνεργασία και καμαρώνει που δέχεται «ψήφο εμπιστοσύνης».
Red flag #2
Το δεύτερο red flag της υπόθεσης εντοπίζεται στον χρονικό ορίζοντα της συμφωνίας. Η πρώτη ερευνητική γεώτρηση προγραμματίζεται για τα τέλη του 2026 ή τις αρχές του 2027. Η κυβέρνηση, μέσω του υπουργού Ενέργειας και Περιβάλλοντος, υποστηρίζει ότι, εφόσον εντοπιστεί εμπορικά εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα, η Ελλάδα θα μπορούσε να παράγει δικό της φυσικό αέριο έως το 2030.
Η πρόβλεψη αυτή είναι υπερφιλόδοξη. Το παγκόσμιο ρεκόρ κατέχει το κοίτασμα Ζορ στην Αίγυπτο, που διαχειρίζεται η ENI, το οποίο από την ανακάλυψή του το 2015 μπήκε στην παραγωγή σε λιγότερο από 3 χρόνια, το 2017. Όμως, το Ζορ ήταν μια γεωλογική και πολιτική ανωμαλία: τεράστιο μέγεθος, ρηχά νερά σχετικά κοντά σε υπάρχουσες υποδομές και, κυρίως, ένα αυταρχικό καθεστώς που παρέκαμψε κάθε γραφειοκρατία.
Η δική μας περίπτωση είναι διαφορετική. Πρώτον, μιλάμε για υπερβαθέα ύδατα. Ακόμα και αν το γεωτρύπανο βρει αέριο το 2027, συνήθως απαιτείται μια επιβεβαιωτική γεώτρηση για να εξακριβωθεί το μέγεθος και η εμπορική βιωσιμότητα του κοιτάσματος. Έπειτα, υπάρχει το θέμα των υποδομών. Στη μέση του Ιονίου δεν υπάρχει αγωγός. Θα πρέπει να κατασκευαστεί ένας υποθαλάσσιος προς την ξηρά ή να εγκατασταθεί πλωτή μονάδα παραγωγής και υγροποίησης. Αυτό μπορεί να πάρει, απ’ όσο διαβάζω, άλλα 3-4 χρόνια. Και τέλος, υπάρχει ο παράγοντας «Ελλάδα». Πέρα από τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που πρέπει να εγκριθούν, θα υπάρξουν, σχεδόν βέβαια, προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Ακόμα και αν οι προσφυγές απορριφθούν, γνωρίζετε πολύ καλά πόσο χρόνο χρειάζεται η δικαιοσύνη στην Ελλάδα για να λάβει αποφάσεις. Αν βρεθεί αξιοποιήσιμο μεθάνιο το 2027, μια παραγωγή που θα ξεκινήσει κατά το 2035 είναι ένα ρεαλιστικό (αν όχι αισιόδοξο) σενάριο.
Όμως, με βάση τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις, κάθε χώρα της Ευρώπης οφείλει να μηδενίσει τις καθαρές εκπομπές της έως το 2050. Με βάση τον πρόσφατο νόμο που αναφέραμε στην αρχή, πρέπει να τις μειώσει σημαντικά μέχρι το 2040. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα υπέρ της συμφωνίας λέει ότι «η Ελλάδα μετατρέπεται σε έναν ενεργειακό κόμβο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης» που θα τροφοδοτεί με φυσικό αέριο τις υπόλοιπες χώρες. Πόση ζήτηση θα υπάρχει άραγε για μεθάνιο το 2035, λαμβάνοντας υπόψη την ευρωπαϊκή νομοθεσία και τις αυξανόμενες επενδύσεις προς την πράσινη μετάβαση; Ελπίζω, για το καλό όλων μας, ελάχιστη.
Πολιτική μυωπία
Θα σας γράψω τώρα την αποψάρα μου. Μπορώ να σκεφτώ δύο ενδεχόμενα: στο πρώτο, η Ελλάδα παίζει μια αριστοτεχνική παρτίδα σε τριδιάστατο σκάκι. Σου λέει, ας υπογράψω τώρα αυτή τη συμφωνία για να τα έχω καλά με τον τρελάκια στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και, μέχρι το 2035, πολλά πράγματα μπορεί να έχουν αλλάξει. Έτσι κι αλλιώς, η πιθανότητα για αξιοποιήσιμο κοίτασμα είναι μικρή. Στο μεταξύ, εμείς φαίνεται να πάμε με τα νερά του δόγματος “drill, baby, drill” και διατηρούμε μια καλή σχέση με την (ακόμα) ισχυρότερη χώρα του κόσμου, η οποία θεωρείται πολύτιμος σύμμαχος για τα ελληνοτουρκικά. Το κατά πόσο, βέβαια, θέλουμε να έχουμε καλές σχέσεις με έναν wannabe δικτάτορα που το μόνο πράγμα που τον ενδιαφέρει είναι το προσωπικό του κέρδος, είναι μια συζήτηση που θα έπρεπε να κάνουμε. Το σενάριο όμως βασίζεται στην υπόθεση ότι η άλλη πλευρά δεσμεύεται από τη συμφωνία και αν, ας πούμε, αύριο μεθαύριο η Τουρκία προσφέρει κάτι καλύτερο, η χώρα μας δε θα έχει κάνει απλώς μια τρύπα στο νερό (κυριολεκτικά) και δε θα έχει επωμιστεί το περιβαλλοντικό κόστος και τις υποδομές που θα τη δεσμεύουν για δεκαετίες.
Το δεύτερο -και κατά τη γνώμη μου σαφώς πιο πιθανό- ενδεχόμενο είναι ότι πρόκειται για ένα, όπως το χαρακτηρίζει εύστοχα και το ClimateBook, κοντόφθαλμο πολιτικό λάθος. Εγώ από γεωπολιτικά πολλά πράγματα δεν σκαμπάζω, αλλά καθόλου δε μου φαίνεται αυτή η συμφωνία για κάτι άλλο πέρα απ’ αυτό που είναι: μια εντυπωσιακή κωλοτούμπα που της λείπει η παραμικρή διορατικότητα για το μέλλον. Το 2022 ο πρωθυπουργός της Ελλάδας έλεγε
Έχω ένα όραμα για την Ανατολική Μεσόγειο: αντί να συνεχίσουμε τις διαμάχες του προηγούμενου αιώνα για τους υδρογονάνθρακες -ένα αγαθό που χάνει την αξία του- θα πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να συνεργαστούμε ενάντια στους νέους κοινούς εχθρούς. Την κλιματική κρίση, η οποία επηρεάζει εξίσου τις δύο χώρες μας [σ.σ: εννοεί την Τουρκία], αλλά και την απειλή της παράνομης μετανάστευσης [...].
Τρία χρόνια μετά, επενδύουμε πολιτικό κεφάλαιο και οικονομικούς πόρους για να φτιάξουμε υποδομές για ένα προϊόν που η Ευρώπη έχει νομοθετήσει ότι θέλει να σταματήσει να αγοράζει. Αντί να συζητάμε για το πώς μια χώρα με ήλιο, άνεμο και άπειρο νερό θα αποκτήσει ενεργειακή ανεξαρτησία μέσω της εκμετάλλευσης των ΑΠΕ, επενδύουμε σε μια βρόμικη τεχνολογία του περασμένου αιώνα. Το να εξορύσσεις μεθάνιο που θα ανήκει σε πολυεθνικές και θα πωλείται σε διεθνείς τιμές χρηματιστηρίου, δεν προσφέρει ενεργειακή ανεξαρτησία. Η πραγματική ανεξαρτησία για την Ελλάδα θα ήταν να μην εξαρτάται από τις τιμές του αερίου στο Άμστερνταμ, είτε αυτό το αέριο είναι ρωσικό, είτε αμερικανικό, είτε «ελληνικό».
Ακόμη και αν αγνοήσουμε την περιβαλλοντικά και κλιματικά καταστροφική διάσταση της συμφωνίας, η απόφαση για γεωτρήσεις στο Ιόνιο δεν είναι απλώς μια ενεργειακή επιλογή. Είναι μία ακόμα πολιτική δήλωση κατεύθυνσης, μία από τις πολλές που κάνει η κυβέρνηση της Ελλάδας από τότε που στις ΗΠΑ επανεξελέγη το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Γινόμαστε, οικειοθελώς, ένας δούρειος ίππος για να πουλήσει η Αμερική περισσότερα ορυκτά καύσιμα στην Ευρώπη, τώρα που η αγορά απέκτησε ένα κενό λόγω των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία.
Μια ταπεινή υπενθύμιση: το Κοσμικό Λάτε βασίζεται στην υποστήριξη των αναγνωστών και αναγνωστριών του για να συνεχίσει να υπάρχει. Αν έφτασες μέχρι εδώ και σου άρεσε αυτό που διάβασες, μπορείς να υποστηρίξεις τη δουλειά μας και να έχεις πρόσβαση σε όλα τα γράμματα με μια συμβολική συνδρομή 15€ τον χρόνο.
Σε περίπτωση που σας ξέφυγε
Τις ημέρες που μεσολάβησαν από το προηγούμενο γράμμα, ξεκίνησε να δημοσιεύεται η σειρά για την Ακτινοβολία που δημιουργήσαμε με την επιστημονική επιμέλεια του Εργαστηρίου Τηλεπικοινωνιακών Συστημάτων του ΠΑ.ΠΕΙ στα κοινωνικά δίκτυα. Η σειρά θα αποτελείται από 4 επεισόδια και στόχος της είναι να ξεδιαλύνει το τοπίο γύρω από τις έννοιες της ακτινοβολίας, της ραδιενέργειας και των επιπτώσεών τους στην υγεία μας.
Έχουν ήδη ανέβει τα δύο πρώτα επεισόδια. Αφού ανέβουν και τα τέσσερα, θα ενωθούν σε ένα μεγάλο βίντεο για το YouTube.
Εναλλακτικά links για το 1ο επεισόδιο: Facebook | TikTok
Εναλλακτικά links για το 2ο επεισόδιο: Facebook | TikTok
Υπάρχει μια συζήτηση γύρω από τον όρο «φυσικό αέριο» που θεωρώ ότι έχει ενδιαφέρον. Θέτει το εξής ερώτημα: τι το «φυσικό» έχει το «φυσικό αέριο»; Πρόκειται απλώς (κατά 95%) για μεθάνιο. Δεν είναι ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο φυσικό από οποιοδήποτε άλλο ορυκτό καύσιμο. Ο όρος είχε επινοηθεί στις αρχές του 1800 (!) για να διαφοροποιήσει το μεθάνιο, που συναντάται στη γη σε μορφή αερίου, με το άλλο αέριο, που οι άνθρωποι έπαιρναν από την καύση του κάρβουνου, και την εποχή εκείνη ήταν το βασικό τους καύσιμο. Πολλοί αναλυτές και ακτιβιστές υποστηρίζουν ότι η συνεχιζόμενη χρήση του «φυσικού αερίου» μέχρι και σήμερα, επιχειρεί να δώσει μια νότα πράσινης, καθαρότερης ενέργειας στο μεθάνιο και πρόκειται για επικοινωνιακό τρικ. Το μεθάνιο είναι μεν λιγότερο ρυπογόνο από το πετρέλαιο, καθώς η καύση του εκπέμπει λιγότερο CO₂, αλλά από μόνο του είναι ένα πολύ ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου. Αυτό σημαίνει ότι αρκεί μια διαρροή της τάξης του 3% σε όλη την αλυσίδα παραγωγής και μεταφοράς για να εξανεμιστεί πλήρως το κλιματικό όφελος της χρήσης μεθανίου έναντι του άνθρακα. Τίποτα το καθαρό και πράσινο δεν υπάρχει στο μεθάνιο.
Στο Χρηματιστήριο Ενέργειας που ισχύει στην Ευρώπη, η τιμή του ρεύματος καθορίζεται από την ακριβότερη μονάδα που μπαίνει στο σύστημα για να καλύψει τη ζήτηση. Συνήθως, αυτή η μονάδα είναι το φυσικό αέριο. Ακόμα κι αν έχουμε 99% ρεύμα από ΑΠΕ, των οποίων το κόστος λειτουργίας είναι σχεδόν μηδενικό, αν χρειαστεί να μπει έστω και μία μονάδα αερίου για να ανάψουν τα φώτα το βράδυ, όλη η ενέργεια πληρώνεται στην τιμή της μονάδας αερίου.